|
(омонат суммаси / 100%) * фоиз ставкаси * омонат муддати (ойлар сони)/12
Мураккаб фоиз ставкаси (капитализация). Фоизларни капитализация қилиш белгиланган даврларда (ойлик, чораклик, йиллик) хисобланган фоизларни омонатнинг асосий суммасига қўшиш демакдир. Мисол учун, Сиз 2 йиллик муддатга йиллик 18% ставкасида мураккаб фоизларда (йиллик капитализация) ҳисоблаш шарти билан 1 млн. сўм миқдорда омонат очдингиз:
Бир йилдан сўнг Сизда 1 180 000 сўм пул бўлади. Иккинчи йил тугаши билан Сиз 1 392 400 сўмни оласиз, чунки иккинчи йилда 18% бошланғич 1 млн. сўм учун эмас, балки 1 180 000 сўмга нисбатан қўлланилади. Омонат бўйича фоизлар (даромад) қуйидаги формула асосида ҳисобланади:
Омонат суммаси * (1+омонат бўйича фоиз ставкаси/100%)омонат муддати (ойлар сони)/12 - омонат миқдори
Банкнинг расмий веб-сайти ёки мобил иловасидаги Депозит калькуляторидан фойдаланиб, шунингдек банк ходимига мурожат қилиб Сиз омонатнинг миқдори, муддати ва фоизларни ҳисоблаш усулига қараб ундан келадиган тахминий фойдани аниқлашингиз мумкин. Банклар омонат шартномаси муддати тугагунга қадар омонат фоиз ставкасини ва фоизларни ҳисоблаш усулини ўзгартириш ҳуқуқига эга эмас.
Омонатни ким бошқариши мумкин? Омонат эгаси. Сиз ўз омонатингизни тасарруф этиш ҳуқуқини шартномада кўрсатилган учинчи шахсга беришингиз мумкин. Бундай ишончнома нотариусда расмийлаштирилади.
3 – савол баёни: Фоиз ставкаси тижорат банкларининг қарз бериш жараёнида муҳим аҳамият касб этувчи шартлардан бири ҳисобланади. Тижорат банклари ўзларининг кредитлаш ставкаларини белгилайдиган мустақил хўжалик юритувчи субъектлардир. Кредит фоиз ставкаси бу қарз ҳажмидан ҳисобланадиган фоиз бўлиб кредит берилганлиги учун тўловдир. Банклар мижозларга кредит ажратганда фоизларнинг белгиланишига бир қатор сабаблар мавжуд бўлиб, қийматни сақлаш, риск учун компенсация ва фойда кўриш кабилар шулар жумласидандир. Тижорат банклари ўзларининг даромадларини маржани ошириш орқали, яъни кредит фоиз ставкаларини ошириш ва шу вақтнинг ўзида депозитлар бўйича фоизларни камайтириш орқали эришишлари мумкин. Табиийки, банклар кредит фоиз ставкаларини паст бўлишини истамайдилар, чунки ушбу фоизлар операцион харажатлар, депозитлар бўйича харажатлар ҳамда қайтарилмаётган кредитлар портфели бўйича харажатларни қоплашлари лозим. Бошқа томондан банклар жуда ҳам юқори кредит фоизларини ҳам жорий қила олмайдилар, чунки қарздорлиги юқори бўлган мижозлар билан банк муносабатларини сақлаб қолиш мураккаб бўлиб қолади. Шундай қилиб, тегишли кредит фоиз ставкаларини белгилаш одатда банк соҳасидаги асосий муаммо бўлиб қолаверади. Бундан ташқари, тижорат банкларининг кредит ставкаларини белгиловчи омилларни ўрганиш фақатгина банклар учун эмас балки иқтисодий сиёсатни белгиловчилар учун ҳам муҳим саналади. Фоиз ставкаси - маълум бир давр учун (ой, чорак, йил) ҳисобланган, қарз олувчи ундан фойдалангани учун тўлайдиган кредит суммасининг фоизи сифатида кўрсатилган миқдор. Фоизли даромад - бу ҳар хил шаклдаги (ссудалар, кредитлар) қарзга капитал қўйишдан олинган даромад ёки қимматли қоғозларга инвестициялардан тушган даромад. Назария таҳлилнинг концептуал асосини белгилайди. Иқтисодиёт фанида фоизлар назарияси муаммолари жуда зиддиятли эди ва фоизлар, унинг моҳияти ва ўзгаришига таъсир этувчи омиллар ҳақидаги ғоялар турли олимлар ва иқтисодий мактабларнинг талқинларида ўзгарди. Биринчи ва етакчи назариётчилардан бири Ирвинг Фишер эди. У биринчи бўлиб бозор (номинал) фоиз ставкасини иккита компонентга ажратди:
1) фақат пул таклифи ва унга бўлган талаб билан аниқланадиган ҳақиқий фоиз ставкаси (доимий сотиб олиш қобилияти);
2) кутилаётган инфляцияга мос келадиган мукофот. Шу муносабат билан, биз учун вазифа - ҳар хил илмий йўналишдаги фоиз ставкалари назариясини кўриб чиқиш, шунингдек, валюта курслари назариясига эътибор бериш.
Фоиз ставкалари бўйича назариялар қуйидагилардан иборат:
- классик фоиз ставкалари назарияси; Шундай қилиб, жамғармалар фоиз ставкаси ошиши билан ортади, инвестициялар, аксинча, қарз маблағлари нархининг ошиши билан камаяди. Шу билан бирга, жамғармалар массаси ошиши билан инвестициялар ҳажми ҳам ошади.
- Бем-Баверкнинг фоиз ставкалари назарияси; Фоизлар келгуси даромадлар фойдасига жорий даромаддан воз кечишдан келиб чиқади: жамиятда ҳар доим одамлар бор, улар пулга эга бўлиш завқини тўлашга ва яқин келажакда ўз хоҳишига кўра тасарруф этишга тайёр. Сабаблари:
- истакларни қондириш учун турли шартлар;
- келажакка етарлича баҳо бермаслик;
- ҳозирги товарларнинг келажакдаги маҳсулотларга нисбатан техник устунлиги.
Дж.М.Кейнснинг "Умумий назария" бўйича фоизлар; Ж. Кейнс ва унинг издошлари фоиз ставкасини, биринчи навбатда, пул ҳодисаси, яъни давлат бозорини акс эттирувчи пул бозори феномени деб ҳисоблашган:
пул таклифи (М)
пулга бўлган талаб (Л)
Фоиз ставкаси нақд пулга эга бўлиш имкониятини кўрсатади, шунинг учун юқори фоиз ставкаси реал пул таклифларига бўлган талабни камайтиради.
К.Маркснинг ссуда капитали ва “Капитал”даги фоиз;
И. Фишернинг фоиз концепциялари; Фишер фоизларни алоҳида даромад сифатида эмас, балки иш ҳақи, ижара ёки фойда бўлсин, барча даромадларнинг бир қисми сифатида капитал ва даромад ўртасидаги боғлиқлик сифатида қаради. Фишер даромад оқимининг капиталлашувига мурожаат қилади. Фоиз ставкасига таъсир қилувчи омиллар: сабрсизлик, ишлаш, хавф ва ноаниқлик
Дж. Хикс фоизлар хақида. Сўнгги икки аср мобайнида асосий фоиз ставкалари миллий ҳукуматлар ёки марказий банклар томонидан белгиланди. Масалан, АҚШ Федерал заҳира жамғармаси ставкаси 1954-2008 йиллар оралиғида 0,25% дан 19% гача, Англия банки базавий ставкалари эса 1989 йилдан 2009 йилгача 0,5% дан 15% гача бўлган ва Германияда базавий ставкалар 1920 - йилдаги 90% дан 2000 - йилларда тахминан 2% гача ўзгарган.
Фишер эффекти - бу инфляциянинг кредит ёки облигация фоиз ставкасига таъсирини расман ҳисобга оладиган тушунча. Ирвин Фишер (1867-1947) таклиф қилган тенгламада, кредит бўйича номинал фоиз ставкаси реал фоиз ставкаси ва кредит муддати давомида кутилган инфляция даражасининг йиғиндиси сифатида ифодаланади:
Р = р + Ф
бу ерда Р - номинал фоиз ставкаси, р - реал фоиз ставкаси ва Ф - йиллик инфляция даражаси. Шундай қилиб, агар инфляция йилига 6% ва реал фоиз ставкаси 4% бўлса, номинал фоиз ставкаси 10%бўлади. Номинал фоиз ставкасига киритилган инфляция мукофоти (6%) қарз олувчилар томонидан тўланадиган вақтга қадар қарзга олинган пулнинг сотиб олиш қобилиятининг пасайиши билан боғлиқ бўлган кредиторларнинг зарарини қоплашга имкон беради. Фишер эффекти инфляция ва номинал фоиз ставкалари ўртасидаги тўғридан-тўғри боғлиқликни кўрсатади, бу ерда йиллик инфляция даражасининг ўзгариши номинал фоиз ставкаларининг мос равишда ўзгаришига олиб келади.
Do'stlaringiz bilan baham: |
