Пул ва банклар (1-модуль). Пул ва банкларнинг назарий асослари

2 – савол баёни: Инфляцион жараёнлар инвестицияларни қадрсизлантиради, шунинг учун кредит капитали бозори тўғрисида қарорлар нафақат номинал, балки реал фоиз ставкасини ҳисобга олган ҳолда қабул қилинади. Номинал фоиз ставкаси - бу инфляцияни ҳисобга олмаганда, жорий бозор даражаси. Ҳақиқий фоиз ставкаси - бу номинал ставка, кутилган инфляция даражасидан минус. Номинал ва реал фоиз ставкалари ўртасидаги фарқ фақат шароитда мантиқан тўғри келади инфляция (умумий нарх даражасининг ошиши) ёки дефляция (умумий нарх даражасини пасайтириш). Америкалик иқтисодчи Ирвинг Фишер номинал ва реал ставкалар ўртасидаги боғлиқлик ҳақидаги фаразни илгари сурди. У исмини олди Фишер эффекти, бу қуйидагиларни билдиради: номинал фоиз ставкаси ҳақиқий фоиз ставкаси ўзгаришсиз қолиши учун ўзгартирилади: меn = r + π е, Бу ерда: меn - номинал фоиз ставкаси; r - реал фоиз ставкаси, e - инфляция даражаси - фоизда.
Номинал ва реал фоиз ставкалари ўртасидаги фарқ, умумий нархлар даражаси беқарор бўлган иқтисодиётда шартномалар қандай тузилишини тушуниш учун муҳимдир. Шундай қилиб, номинал ва реал фоиз ставкалари ўртасидаги фарқни эътиборсиз қолдириб, инвестиция қарорларини қабул қилиш жараёнини тушуниш мумкин эмас.
Адабиётларда кредитнинг номинал ва реал фоиз ставкалари тушунчалари мавжуд. Номинал фоиз ставкаси деганда кредит шартномасида кўзда тутилган фоиз ставкалари тушунилади.

Реал фоиз ставкаси ═ номинал фоиз ставкаси - инфляция даражаси.

Бундан ташқари кредитнинг қатъий белгиланган ва сузиб юрувчи фоиз ставкалари тушунчалари ҳам мавжуд.

Қатъий белгиланган фоиз ставкалари кредит шартномаси бажарилгунга қадар ўзгармасдан қолади. Бунда банк ўзининг активларини маълум қисмини йўқотиши мумкин. Сузиб юрувчи ставкада фоиз ставкаларига тегишли ўзгаришларни ҳисобга олган ҳолда ўзгартиришлар киритиб борилади.
Фоиз ставкаларнинг қуйидаги турлари мавжуд:
Оддий фоиз ставкаси (номинал фоиз ставкаси деб ҳам аталади)
Оддий фоизлар – бу омонат миқдорига асосланган фоизлар.
Мисол учун, Сиз 2 йиллик муддатга йиллик 18% ставкасида оддий фоизларда ҳисоблаш шарти билан 1 млн. сўм миқдорда омонат очдингиз:
Бир йилдан сўнг Сизда 1 180 000 сўм пул бўлади.
Омонат муддати тугаганда жами маблағ 1 360 000 сўмни ташкил этади, яъни фоизлар фақат 1 млн. сўм учун ҳисобланади. Омонат бўйича фоизлар (даромад) қуйидаги формула асосида ҳисобланади: