Pul-kredit orqali muvofiqlashtirish

0 ‘zbekiston respublikasi markaziy bankining
tabaqalashgan majburiy zahira stavkalari, foizda7
D ep ozit turlar
M a jb u r iy
zahira
stavkasi
1 yilgach a muddatga jalb qilingan depozitlar
15
1 yildan 3 yilgach a m uddatga jalb qilingan depozitlar
12
3 yildan ortiq muddatga jalb qilingan depozitlar
10.5
2009 yil sentyabr oyidan boshlab 0 ‘z ickiston Respublikasi
7 
Jadval O'zbekiston Respublikasi Markaziy bankining e ’lon qilingan
та ’lumotlari asosida tuzildi.
65

---

Markaziy bankining majburiy zahira stavkalarining tabaqalashtiril- 
ganligi jadval ma'lumotlaridan ko‘rinib turibdi.
Hozirgi davrda respublikamizning tijorat banklari transakasion 
depozitlardan to‘g ‘ridan to‘g ‘ri, ya’ni muddatli depozit shartno- 
masi tuzmasdan kredit resursi sifatida foydalanilmoqda. Bu esa, 
banklarning barqaror resurs manbalarini qidirib topishdan man- 
faatdorligini pasayishiga sabab bo'Imoqda. Holbuki, AQSh bank 
amaliyotida ham, G ’arbiy Yevropa mamlakatlarining bank amaliy­
otida ham transaksion depozitlardan tijorat banklarining faoliyatida 
to'g'ridan to ’g'ri foydalanish taqiqlangan.
4.5. Majburiy zahiraning tijorat banklarining minimal
likvidlilik darajasini muvofiqlashtirishdagi ahamiyati
Majburiy zahiralardan pul-kredit siyosatining vositasi sifatida 
foydalanish darajasi, ularga foiz hisoblash tartibi, majburiy zahira­
lar m e’yorining miqdori, ularni tabaqalashtirish kabi ko‘rsatkichlar 
bo‘yicha mamlakatlar o‘rtasida jiddiy farqlar mavjud. Bunday far- 
qlarning mavjudligi, asosan, milliy iqtisodiyotni rivojlantirish xu- 
susiyatlari, pul muomalasi sohasidagi vaziyat kabi omillar bilan 
tariflanadi. Pul-kredit siyosatining vositasi sifatida majburiy zahi­
ralar quyidagi vazifalarni bajaradi:
— bank tizimining likvidliligiga ta ’sir etish funksiyasi;
— tijorat banklarining kredit emissiyasini cheklash funksiyasi;
— tijorat banki bankrot bo‘lganda, uning majburiyatlari bo‘yicha 
hisoblashish vazifasi.
Markaziy bank majburiy rezervlar miqdorini o ‘zgartirish yo‘li 
bilan bank tizimining likvidliligiga ta ’sir qila oladi.
Ikkinchi vazifasining mazmuni shundaki, majburiy zahiralar, 
mavjud miqdorlar sharoitida, banklarning Markaziy bank pulla- 
riga bo‘lgan ehtiyojini keltirib chiqaradi. Bu ehtiyojning miqdori
66

---

rezerv talablari qo‘yiladigan majburiyatlar summasining o ‘sishiga 
b o g iiq b o iad i. Shunday qilib, ular markaziy banklarning pullariga 
bo‘lgan barqaror talabning yuzaga kelishiga olib keladi. Bu talab 
pul-kredit siyosatining ta ’sir vositasini kuchaytiradi, chunki mini­
mal zahiralaming sezilarli darajada tebranisbi kredit institutlarini 
Markaziy bankka murojaat qilishga majbur qiladi.
Hozirgi kunda ko‘pchilik rivojlangan davlatlarda majburiy 
rezervlar bank tizimining likvidliligini ta ’minlovchi vosita sifatida 
emas, balki banklarning kredit faoliyatini tartibga solish vositasi si­
fatida qaralmoqda. Buning asosiy sababi shundaki, minimal rezerv­
lar miqdorining o'zgarishi kredit institutlarining kredit faoliyatiga 
sezilarli darajada ta ’sir qiladi.
Majburiy zahira miqdorlarining tez-tez o ‘zgarib turishi bozor 
iqtisodiyotiga o ‘tayotgan davlatlar uchun xos hisoblanadi. Bun­
ing asosiy sababi, inflyatsiya jarayonlarining nisbatan yuqoriligi 
va xalq xo‘jaligini tubdan qayta qurish bilan b o g iiq tadbirlarn- 
ing amalga oshirilishi natijasida muomaladagi pul miqdorining 
ko‘payib ketishidir.