Pul-kredit orqali muvofiqlashtirish

Tayanch so‘z va birikmalar
Muvofiqlashtirish; maqom; shakl; tartibga solish; barqarorlash- 
tirish; ustav kapitali; qonunchilik hujjatlari; davlat mablag‘lari; 
yuridik shaxs; daromad; xarajat; hissadorlik; ob'ektiv omil, sub’­
ektiv omil
53

---

IV BOB. PUL MUOMALASINI TARTIBGA SOLISH
USULLARI VA UNING XUSUSIYATLARI
4.1. Pul-kredit siyosatining usullari va ularni
muvofiqlashtirish. Markaziy bank pul-kredit siyosatining
tradision (an’anaviy) instrumentlari va ularni
amalga oshirish tartibi.
Iqtisodiyotni pul-kredit vositalari orqali tartibga solish vosital- 
ari nihoyatda turli-tumandir. Shu narsa m a’lumki, hozirgacha pul- 
kredit vositalarining turkumlanishi borasida yagona bir yo'nalish 
mavjud emas. Lekin, shu bilan birga ko ‘pchilik olimlar quyida kel- 
tirilgan vositalami asosiy pul-kredit siyosati vositalari sifatida qayd 
etadilar. Biz ham, faqat umumiy va aniq tavsifdagi vositalar xususi- 
da filer yuritishni o ‘z oldimizga maqsad qilib qo‘ydik. O ’zbekiston 
Respublikasi Markaziy bankining pul-kredit siyosatini amalga os- 
hirishda quyidagi vositalardan foydalaniladi:
1. Qayta moliyalash siyosati;
2. Majburiy zahiralar siyosati;
3. Ochiq bozor siyosati;
4. Valyuta siyosati;
5. Depozit siyosati
Mazkur usullar jahon banklari amaliyotida tan olingan asosiy 
usullar hisoblanib, ularning qo‘llanishi har bir davlatda turlicha 
bo‘lishi mumkin. Masalan, AQSh da ko‘proq ochiq bozordagi 
usullar qo‘llanilsa, Germaniyada ko‘proq majburiy zahiralar qo‘l- 
laniladi. Hozirgi kunda 0 ‘zbekiston Markaziy bankining muoma­
ladagi pul massasini tartibga solishda asosan majburiy zahiralar 
vositasidan foydalanilmoqda.
Pul-kredit vositalari va usullarini isloh qilish taktik va strategik
54

---

vazifalarni ajratishga asoslanadi. Strategik vazifa shakllangan bozor 
iqtisodi amal qilayotgan mamlakatlar uchun xos boigan, pul-kredit 
nazoratining umumiy qabul qilingan vositalaridan foydalana bosh- 
lashdir. Ushbu maqsadga erishish uzviy ravishda bir qator bosq- 
ichlar orqali amalga oshiriladi. Monetar tartibga solish vositalarini 
takomillashtirishni bosqichlarga b o iish o‘tish davrining muayyan 
tarixiy bosqichlarini hisobga olish zarurati bilan belgilanadi.
Bank tizimining taraqqiyoti aniq belgilangan maqsad, vazifalar 
va tamoyillarga asoslanadi. Ushbu maqsad, vazifalar va tamoyil- 
lar respublika iqtisodiyotini isloh qilish jarayonida umumiqtisodiy 
masalalarni hal etish bilan bog'liqdir.
0 ‘zbekiston Respublikasi bank tizimini keng ko'lamli isloh qil­
ish jarayonida muhim institusional va tuzilmaviy o‘zgarishlarga 
erishildi. Ikki bosqichli bank tizimi tashkil etilgan, mulkchilikning 
turli shakllari asosida tijorat banklari tizimi tashkil etilgan va rivo- 
jlanmoqda, respublika banklarining yetakchi xorijiy banklar bilan 
hamkorligi yildan-yilga kengaymoqda, banklar faoliyati tobora har 
tomonlama ahamiyat kasb etmoqda.
Tijorat banklari faoliyatida hamon inflyatsiya sur’atlari ta’sir qil- 
adigan, korxonalar tarmog ‘ idagi to 1 lovlar amalga о shirib bo ‘ lmagani, 
korxonalar tomonidan investitsiyalarga boTgan talabning susayishi, 
likvidlik ustidan qat'iy nazorat kabilar xos boTgan makroiqtisodiy 
muhitning yetarli darajada rivojlanmaganligi asosiy muammo bo'lib 
qolmoqda. Demak, bank tizimining keyingi taraqqiyoti iqtisodiyot- 
ning real tarmog'idagi ijobiy o ‘zgarishlar, korxonalar moliyaviy ho- 
latining, makroiqtisodiy muhitning yaxshilanishi bilan bogTiqdir. 
Bunday ijobiy muhitni bank tizimining, ayniqsa, Markaziy bank 
faoliyatiga davlat tashkilotlarining aralashuvini cheklash va ular 
mustaqilligini ta’minlash orqali vujudga keltirish mumkin.
Monetar siyosatning strategik maqsadlari:
55

---

1. Milliy valyutaning barqarorligini ta'minlash.
2. Inflyatsiyaga qarshi kurashish.
О 
‘zbekiston Respublikasi Markaziy bankining monetar siyosati, 
hozirgi kunda Respublika Oliy Majlisi va Hukumati tomonidan 
aniqlangan monetar siyosatning asosiy yo ‘nalishlariga muvofiq 
amalga oshirilmoqda.