Psixosotsial salomatlik

Tarixnoma”
“Tarixnoma” yoki “Zayli Zafarnoma” (“Zafarnoma”ga qo‘shimcha”) deb ataladigan muhim tarixiy asar muallifi Xoja Tojiddin as-Salmoniydir. U yetuk xattot bo‘lib Muzaffariylar saroyida, devoni inshoda xizmat qilgan. Amir Temur Sherozni egallab, Muzaffariylar sulolasi barham topgandan keyin 1393 yili boshqa ilm ahli bilan Samarqandga olib kelingan va saroy xizmatiga tayinlangan. 1409 yili mart oyida amirlar isyoni bartaraf etilgach, oliy hokimiyat Shohrux Mirzo Xoja Tojiddin as-Salmoniy uning amri bilan Hirotga olib ketiladi va oliy hukmdorning topshirig‘i bilan o‘zining mazkur asarini yozishga kirishadi. Lekin, uni tamomlay olmaydi. Oradan ko‘p vaqt o‘tmay, saroyda vazir Faxriddinga qarshi uyushtirilgan fitnada qatnashganlikda ayblanib, qamalib qoladi va jazoga tortiladi.
Xoja Tojiddin as-Salmoniy mazkur asarida Amir Temurning so‘nggi yillari va Shohrux Mirzoning tarixini yozishni niyat qilgan edi. Lekin, taqdir taqozosi bilan maqsadiga erisha olmaydi. Faqat 1404-1409 yillar tarixini yozib bitirishga ulguradi, xolos. Asarda 1404 yilda Xitoyga yurish oldidan Konigilda o‘tgan katta tantanalar, shahzodalar Ulug‘bek, Ibrohim Sulton, Ijil Mirzo, Sidi Ahmad, Pirmuhammad va Mirzo Boyqarolarning nikoh to‘ylari, Xitoyga yurishning boshlanishi, hazrat sohibqironning 18 fevral 1405 yilgi vafotidan keyingi og‘ir ahvol, Xalil Sultonning noqonuniy yo‘l bilan oliy hokimiyatni egallab olish voqyealari batafsil bayon etiladi. Voqyealar tafsiloti 1408 yil mart oyida Xalil Sultonning amir Xudoydod boshliq bir guruh fitnachi amirlar tarafidan asir olinishi haqidagi hikoya bilan tugaydi.
Xoja Tojidin as-Salmoniyning “Tarixnoma” asari bizning zamonimizgacha uch nusxada yetib kelgan. Ulardan biri sukutli va shu kunlarda Angliyaning muzeyida saqlanmoqda. Yana ikkitasi Turkiyada, Istanbuldagi Sulaymon Fotih va Lala Ismoil afandi kutubxonalarida saqlanadi.
Asar G.R.Remer tomonidan nemis tiliga 1956 yili, Ismoil Aka tomonidan 1988 yili turk tiliga va Z.M.Buniyatov tomonidan 1991 yili rus tiliga erkin tarjima qilingan.
“