"psixologiya"

 
Olingan natijalarning miqdoriy va mazmuniy 
tahlili 
  
Ma’lumki,  temperamentning sngvinik,  xolerik,  flegmatik,  melanxolik 
kabi tiplari mavjud.  Temperamentning bu tiplari G.  Ayzenk metodikasi orqali 
asosan 2 shkala: ekstroversiya-introversiya va neytrotizm – bo’yicha aniqlanadi.  
 
EKTROVERSIYA  –  kishining  tez  munosabatga  kirishuvchanligi,    yangi 
taasurotlarga  chanqaoqligi,    qo’zg’aluvchanligi  bilan  bog’liq.    Ekstrovertning 
do’stlari ko’p bo’ladi.    Ular  o’zlarini  erkin  to’tishga,    vaziyat ta’sirida  harakat 
qilishga  moyil  bo’ladi.    Ekstrovert  so’zamol,    xushchaqchaq,    hazilni  yaxshi 
ko’radi.    Bunday  kishilar  betashvish,    oq  ko’ngil,    xushchaqchaq,    optimist,  
kulishni  yoqtiradigan,    serharakat  bo’ladi.    Ular  agressivlikka,    qiziqqonlikka 
moyil bo’ladi.  Ularning Emotsiyalari qat’iy nazorat qilinmaydi,  ularga hamisha 
ham to’liq ishonib bo’lmaydi.  
 
INTROVERT  –  bosiq  tabiatli,    tortinchoq,    o’zini  taxlil  qilishga  moyil,  
odamlar  bilan  muloqotda  bo’lishdan  ko’ra  kitob  o’qishni  yoqtiradi,    o’zini 
nazorat  qila  oladi,    juda  yaqin  tanishlaridan  tashqari  boshqa  kishilardan  o’zini 
chetga  tortib  yuradi.    Harakatlarini  oldindan  o’ylab,    rejalashtiradi,    bexosdan 
paydo  bo’ladigan  intilishlarga  ishonmaydi.    Qaror  qabo’l  qilishga  jiddiy 
munosabatda  bo’ladi,    har  bir  narsada  tartibni  yaxshi  ko’radi,    his-tuyg’ularni 

---

 
174 
nazorat  qila  oladi,    jahli  chiqmaydi.    Biroq  pessimistroq  bo’lib,    ahloqiy 
normalarni qadrlaydi.  
 
NEYROTIZM  –  kishining  emosional  jihatdan  turg’unligi  darajasini 
belgilaydi.  Emosional turg’un kishilar,  emosional holatlarining stabilligi (ko’p 
o’zgarmasligi,  yetukligi,  yangi sharoitlarga qiynalmay yaxshi moslasha olishi) 
bilan ajralib turadi.  
Emosional  noturg’un  kishilar  juda  asabiy,    noturg’un,    yaxshi  moslama 
olmaydigan  bo’ladilar.    Testda  sinaluvchilarning  javoblarining  to’g’ri  yoki 
noto’g’riligini nazorat qilish uchun yana bir shkala – o’zini yaxshi ko’rsatishga 
intilishini  belgilaydi.    Boshqacha  qilib  aytganda  «yolg’on  javob  shkalasi» 
deyiladi.  
 
Metodika  60  ta  savoldan  iborat,    jumladan  24  tasi  introversiya  – 
ekstroversiya  shkalasiga,    24  tasi  neyrotizm  shkalasiga  va  12  tasi  «yolg’on 
javob» shkalasiga taaluqli.  
 
1.  Ekstroversiya – introversiya quyidagi savollarga berilgan ijobiy (ya’ni 
«+» belgisiga ega) javoblar yig’indisiga qarab aniqlanadi: № 1,  3,  9,  11,  14,  
17,    19,    22,    25,    27,    30,    35,    38,    41,    43,    46,    49,    53,    57  va  quyidagi 
savollarga  berilgan  rad  javoblar,    ya’ni  «-»  belgisiga  ega  javoblar  yig’indisiga 
qarab  aniqlanadi:  6,    33,    51,    55,    59.    bu  yig’indilar  qo’shilib  umumiy  ball 
aniqlanadi.  
   
2.    Emosional  turg’unlik  darajasi  quyidagi  savollarga  berilgan  ijobiy 
(ya’ni  «+»  belgisiga  ega)  javoblar  yig’indisiga  qarab aniqlanadi  2,    5,   7,    10,  
13,  15,  18,  21,  23,  26,  29,  31,  34,  37,  39,  42,  45,  50,  52,  54,  56,  58,  
60.  
 
3.    O’zini  yaxshi  ko’rsatishga  intilish  (yolg’on  javob  shkalasi)  darajasi 
quyidagi: 8,  16,  24,  28,  36,  44  – savollarga ijobiy «+» belgili (javoblarning 
va quyidagi: 4,  12,  20,  32,  40 – savollarga rad) (ya’ni «-» belgili) javoblarning 
mos,  ya’ni to’g’ri kelish soniga qarab aniqlanadi.  
 
 
Olingan natijalar quyidagi jadvallarga qarab baholanadi.  
Ekstroversiya – introversiya darajasini baholash jadvali: 
Introversiya 
Ekstroversiya 
Yuqori 
darajada 
me’yorida 
me’yorida 
Yuqori 
darajada 
1 – 7 
8 - 11 
12 – 18 
19 – 24 
 
2.    Neyrotizm  (emosional  turg’unlik-noturg’unlik)  darajasini  baholash 
jadvali: 
Emosional turg’unlik 
Emosional noturg’unlik 
Yuqori 
o’rtacha 
yuqori 
juda yuqori  
10 gacha 
11 - 14 
15 - 18 
19 – 24 
 
3.    O’zini  yaxshi  ko’rsatishga  intilish  darajasining  ko’rsatkichi  4-5  ball 
bo’lsa,  bu yuqori chegaradagi ko’rsatkich hisoblanadi va bu sinaluvchining o’zi 
to’g’risida yaxshi taassurot qoldirishga harkat qilganligidan dalolat beradi.  
 
Buning  boshqa  ko’rsatkichlarga  ham  ta’siri  bor.    Chunki  bu 
sinaluvchining  savollarga  javob  berishdagi  rostgo’ylik  darajasining  o’ziga  xos 
ko’rsatkichidir.    Agar  sinaluvchi  bu  shkala  bo’yicha  4-5  ball  va  yuqori 

---

 
175 
ko’rsatkichga  ega  bo’lsa,    olingan  natijalarni  taxlil  qilishda  buni  hisobga  olish 
zarur.  
 
Bu  metodika  orqali  temperamentini  aniqlashda  quyidagi  sxemadan 
foydalaniladi.