"psixologiya"

1– guruh uchun tarqatma material.         
   Xarakter   
     Shaxsning individualligi temperament singari xarakterda ham  namoyon 
bo’ladi.    Xarakter  –  bu  shaxsning  faoliyat  va  muloqoti  jarayonida  tarkib 
topadigan va namoyon bo’ladigan individual xususiyatlari bo’lib,  individ uchun 
u tipik xulk-atvor hislatlari bo’lib hisoblanadi.  
Kishining  shaxsi  u  nima  qilayotgani  bilan  emas,    balki  uni  qanday 
bajarayotgani bilan xarakterlanadi.  
Xarakter 
kishi 
shaxsining 
yunalishini 
belgilaydigan 
ijtimoiy 
munosabatlarga  bog’liq  bo’ladi.    Masalan,    kishining  jamiyatdagi  yuqori 
mavqyei,    amali  unda  takabburlik,    kekkayganlik,    riyokorlik,    ta’magirlik,  
munofiqlik kabi salbiy hislatlarni shakllanishiga olib kelishi mumkin.  Aksincha,  
oddiy  mexnatkash  kishida  jamiyatdagi  mavqyeiga  qarab  fidokorlik,    maqsadga 
intilganlik,    jasurlik,    kamtarlik,    mexnatsevarlik  kabi  ijobiy  hislatlarning 
shakllanishiga olib keladi.  

---

 
166 
Xarakterning tuzilishi 
Inson  shaxsining  xarakteri  hamisha  ko’pqirralidir.    Unda  Alohida 
xususiyatlar  yoki  tomonlar  ajratilib  ko’rsatilishi  mumkin,    lekin  ular  bir-
birlaridan  ajratilgan,    Alohida  xolda  bo’lmaydi,    balki  ma’lum  darajada 
xarakterning barkaror tuzilishini tashkil etgan xolda uzaro boglik bo’ladi.  
Xarakterning  strukturasi  uning  ayrim  xususiyatlari  o’rtasidagi  konuniy 
bogliklikda  namoyon  bo’ladi.    Agar  kishi  kurkok  bo’lsa,    u  tashabbuskorlik,  
kat’iylik  va  mustaqillik,    fidokorlik  va  oliyximmatlilik  fazilatlariga  ega 
bo’lmaydi,    deb  aytish  uchun  asoslar  bor.    Shu  bilan  birga  xarakteri  bo’yicha 
kurkok  kishidan  itoatkorlik  va  xushomadguylikni,    kuchli  kishiga  nisbatan 
konformlilikni,    kizgonchilikni,    sotkinlikni,    ishonchsizlik  va  extiyotkorlikni 
ko’tish mumkin.  
Xarakterning  xususiyatlari  orasida  ayrimlari  asosiy,    yetakchi  bo’lib,  
uning  namoyon  bo’lishining  butun  kompleksini  rivojlantirishning  umumiy 
yunalishini belgilab beradi.  Ular bilan bir qatorda ikkinchi darajali xususiyatlar 
ham  borki,    ayrim  xollarda  ular  asosiy  deb  belgilanishi,    boshqalarida  esa  ular 
bilan uygunlashmasligi ham mumkin.  
Xarakter  subyektning  birgalikdagi  faoliyatga  qay  tarzda  faol  jalb 
qilinishiga  qarab  xatti-harakatlarda  va  ishlarda  namoyon  Bular  ekan,    ham 
faoliyat mazmuniga,  ham qiyinchilikning muvaffaqiyatli yoki muvaffaqqiyatsiz 
bartaraf  etilishiga,    ham  asosiy  xayotiy  maqsadlarga  erishishda  uzoq  va  yaqin 
istiqbollarga bog’lik bo’lib qoladi.  
Shunday  qilib  xarakterning  tarkib  topishida  kishining  tevarak-atrofidagi 
muxitga  va  o’z-o’ziga,    boshqa  kishiga  qanday  munosabatda  bo’lishi  muxim 
hisoblanadi.    Shu  bilan  birga  bu  munosabatlar  xarakterning  eng  muxim 
xususiyatlarini tasniflash uchun asos bo’ladi.  
Yuqoridagilardan  kelib  chiqib  xarakterning  to’rtta  sistemasini  farqlash 
mumkin: 
1.  Jamoaga  va  ayrim  odamlarga  bo’lgan  munosabatlarni  ifodalovchi 
xarakter  xususiyatlari:  yaxshilik,    mexribonlik,    talabchanlik,    takabburlik  va 
boshqalar.  
2.  Mexnatga  bo’lgan  munosabatni  ifodalovchi  xarakter  hislatlari: 
mexnatsevarlik,    vijdonlilik,    inga  mas’uliyat  bilan  karash,    boshlagan  ishni 
oxiriga yetkazish,  yalkovlik,  mas’uliyatsizlik kabilar.  
3.  Narsalarga  bo’lgan  munosabatlarni  ifodalovchi  xarakter  hislatlari: 
ozodalik yoki ifloslik,  narsalarni ayab ishlatish yoki ayamaslik,  ularga nisbatan 
extiyotkorlik yoki aksincha kabilar.  
4.  Odamning  o’z-o’ziga  bo’lgan  munosabatlarini  ifodalovchi  xarakter 
hislatlari: izzat-nafslilik,  uz sha’nini extiyot qilish,  kamtarlik,  o’ziga ortikcha 
baxo bermaslik yoki shuxratparastlik,  magrurlik,  dimogdorlik,  uzini kata olish 
kabilar.