|
Nazorat uchun savollar
1. K lim a k te rik sin d ro m nim a?
2. G in e k o lo g ik o p e ra ts iy a la rd a n s o 'n g k u za tilad ig a n ru h iy b u zilish lar
h a q id a so 'z la b bering?
3. A b o rtd a n so 'n g q a n d a y ruhiy b uzilishlar kuzatilishi m um kin?
4. H a y z b u z ilg a n d a a y o lla r x u lq - a tv o r id a q a n d a y o 'z g a r is h la r y u z
b e r a d i?
5. H a y z oldi sin d ro m i nim a?
6. E rk a k la r klim aksi h a q id a s o 'z la b bering.
329
X V III BOB.
ONKOLOGIK KASALLIKLARDA BEMORLAR
PSIXOLOGIYASI
Avvalambor ziyon keltirma.
Gippokrat.
18.1. Umumiy ma’lumotlar
Bugungi kunda onkologik kasalliklar o ‘lim va nogironlikning uchrashi
bo‘yicha dunyoda birinchi, ba’zi davlatlarda ikkinchi o‘rinni egallaydi.
Tibbiyot sohasida faoliyat ko'rsatuvchi barcha yo‘nalish mutaxassislari
o‘z amaliyotida xavfli o'smalar bilan ishlashiga to ‘g‘ri keladi. Chunki
onkologik kasalliklar inson organizmining deyarli barcha a ’zolarida
uchraydi. Onkologik kasalliklarga qarshi kurashda nafaqat tibbiyot
xodimlari, balki biologlar, genetiklar, ximiklar, fiziklar va shu kabi ilm-
fanning bir qancha yo‘nalishida faoliyat ko‘rsatayotgan mutaxassislar
ishtirok etishmoqda.
Olimiarning intilishlari onkologik kasalliklarni erta aniqlash va
davolash sohasida katta yutuqlarga erishish imkonini berdi. Masalan,
nevrologiya sohasini misol qilib oladigan bo'lsak, kompyuter tomografiya
yoki magnitli-rezonans tomografiya bosh miya o'smalarini juda erta
aniqlash va samarali davolash imkonini berayapti. XX asrning 80-
yillarigacha esa miya o‘smasi tashxisini aniqlash o‘ta mushkul va juda
ko‘p urinishlarni talab qilardi. «Bosh miya o‘smasi» tashxisi faraz qilingan
bemorda chuqur klinik tekshiruvlardan tashqari, bir qancha paraklinik
tekshiruvlar,
y a ’ni
rentgenoskopiya,
exoensefaloskopiya,
elektroensefalografiya, reoensefalografiya, lyumbal punksiya.
pnevmoensefalografiya, serebral angiografiya tekshiruvlari o‘tkazilardi.
Oxirgi 3 ta tekshiruv k atta diagnostik aham iyatga ega edi. Bu
tekshiruvlarni o'tkazish uchun bemor shifoxonaga, ya’ni neyroxirurgiya
bo‘limiga yotqizilardi.
Yuqorida qayd qilingan barcha tekshiruvlardan tashqari, bemorni
nevropatolog, otonevrolog, okulist, psixiatrlar ham ko‘rishi va o ‘z
xulosasini berishi zarur bo‘lardi. Ushbu mutaxassislar xulosalari asosida
yoki ularning ishtirokida konsilium o‘tkazilardi va ana shundan so‘ng
bosh miyada o ‘sma bor yoki yo‘qligi haqida bir fikrga kelinardi. Demak,
bemorni shifoxonaga yotqizm asdan va shuncha tekshiruvlarni
o ‘tkazmasdan turib miya o‘smasini aniqlab bo‘lmasdi va bir bemorga
aniq tashxis qo'yish uchun deyarli 10 nafar shifokor kamida 10 kun
mobaynida mehnat qilishiga to‘g‘ri kelardi. Vaholanki, tekshiruv larga
vo'qotilgan har bir kun erta davolashni boshlash uchun yo'qotilgan har
330
bir kun bilan barobardir. Mana shu kunlar mobaynida vrachlarning xatti-
harakatidan aksariyat bemorlar o‘zida o'sma kasalligi izlanayotganini
bilib olar, bu esa bemor va uning yaqinlari uchun katta xavotir tug‘dirar
edi. Hozir-chi? Hozir bemorda bosh miya o‘smasi bor-yo‘qligini aniqlash
uchun deyarli bir soat vaqtning o'zi yetarli, xolos, ya’ni KT yoki MRT
tekshiruvlariga ketgan vaqt.
Albatta, bir bemomi bir necha mutaxassisning sinchiklab tekshirishi
va o'zaro maslahatlashishlari vrachning klinik tafakkuri va mahoratini
yanada oshiradi. Biroq u paytlari ham, hozir ham vrachning maqsadi
yagona bo'lgan, bundan so'ng ham shunday bo'lib qoladi. Bu ham bo'lsa
tashxisni erta aniqlash va davolashni erta boshlash.
Shu yerda aytib o'tish lozimki, «КТ va MRT kabi zamonaviy
tekshirish usullari bebaho tekshiruvlardir, biroq ularning paydo bo'lishi
vrachlarni dangasa qilib qo'ym oqda, ular o 'z ustida ishlamay
qo'yishmoqda», degan fikrlar mavjud. Bu holat tibbiyotga endi qadam
qo'yib kelayotgan vrachlarda klinik tafakkurning shakllanishiga to'sqinlik
qilmoqdami? Bu savolga ham «ha», ham «yo'q», deb javob berish
mumkin. Shu muammoni nevrologiya misolida tahlil qilib ko'raylik.
Chunki nevrologiyada klinik tashxisni aniqlashda topografik
diagnostikaning ahamiyati juda yuqori. Agar nevropatolog bemorning
nevrologik statusini tekshirmasdan turib, uni KT yoki MRT tekshiruviga
yuborsa, albatta, unda klinik tafakkur rivojlanishi orqada qolishi mumkin.
Agar u bemorni obdan tekshirib, so'ng KT yoki MRT tekshiruviga
yuborsa, albatta, uning klinik tafakkuri rivojlanib boradi. Chunki u
tashxisni to 'g 'ri yoki n o to 'g 'ri qo'yganini bilib oladi. Xatosining
sabablarini izlaydi, qayerda qanday kamchilikka yo'l qo'yganini anglab
yetadi. Bemomi yana tekshirib ko'radi va KT da topilgan o'choq bilan
o'zi tekshirib topgan belgilarni solishtirib ko'radi. Demak, zamonaviy
tekshirish usullari faqat vrachning mahoratini oshirishi mumkin, bu esa
k o 'p jih atd an vrachning ushbu tekshiruvlardan qanday tarzda
foydalanishiga bog'liq.
Onkologik kasalliklarda bemorlar psixologiyasi haqida so'z yuritishni
bosh miya o'smasi diagnostikasi bilan bog'liq bo'lgan vaziyatlar bilan
boshlashimiz bejiz emas. Chunki organizmning boshqa a ’zolarida
joylashgan o'smalardan farqli o'laroq, bosh miya o'smalarining o'zi bir
qator ruhiy buzilishlarga olib keladi. Bundan tashqari, miyasida o'sma
aniqlangan va uni operatsiya qilib davolash mumkinligini bilgan bemor
og'ir ruhiy vaziyatga tushadi. Chunki gap bosh miya haqida ketayapti!
Demak, bu yerda vrachning vazifasi ushbu muolajalar bilan bog'liq
bo'lgan psixologik taranglikni yumshatishdan iborat bo'lmog'i va bu
masala bilan psixolog emas, aynan neyroxirurgning o'zi shug'ullanishi
331
lozim. Operatsiya murakkab bo‘lsa-da, undan so‘ng bemorga ahvoli
ancha yaxshilanishi va uni qiynayotgan dardlardan xalos bo'lishini
davolovchi neyroxirurgning o'zi tushuntirishi lozim.
Neyroxirugiya markazi yoki bo'limiga taklif qilingan psixolog nafaqat
bemorda o'sma sababli paydo bo'lgan ruhiy buzilishlarni aniqlashi va
davolashi, balki neyroxirurglar bilan hamkorlikda bemorni operatsiyaga
tayyorlashda va operatsiyadan keyingi davrdagi davolash jarayonlarida
faol ishtirok etishi lozim.
Do'stlaringiz bilan baham: |
