Psixolingvistika nutqiy faoliyat haqidagi fan

Nazorat uchun savollar:
1 Ch. Osgudning til darajasi nazariyasi nimalardan iborat?
2 Nutq yaratilishining bosqichlari qanday?
3 Ifoda yaratilishining modeli haqida so’zlang.
4 Bu model qanday bosqichlardan iborat.
14-MA’RUZA
ICHKI NUTQ
REJA:
1. Ichki nutq nima?
2. Ichki va tashqi nutq
3. Ichki nutq va uning xossalari
4. Ichki nutqni rivojlantirish mexanizmlari
− L.S. Vigotskiy ta’limoti.
− A. R. Luriya modeli
− Blosnskiy modeli
5. Ichki nutq va psixik buzilish munosabati


Tayanch so’z va iboralar: ichki so‘z, ichki nutq, ichki reja, yoyiq nutq, yig‘iq nutq, dinamik, motivatsiya, nutqiy maqsad, nutqiy ifoda, ichki dasturlanish, botiniy sintaktik struktura, zohiriy sintaktik struktura

Har bir inson ongsiz ravishda ichki nutq nima ekanligini tushunadi. Biz uning "ichki ovoz", "o'zi bilan gaplashish", "o'zim bilan o'ylash" kabi iboralarni qo'llashi haqida gapiramiz. Ammo kamdan-kam odam bu hodisani aniqlay oladi, nima uchun zarurligini, normadan oshib ketganda qanday rivojlanishini aytishi mumkin. Bularning barchasi haqida gaplashamiz.

Ichki nutq nima
Psixologiyada ichki nutq - bu inson va o'zi o'rtasidagi dialog, "o'ziga" mulohaza yuritish. Bu shaxsiyatning o'ziga aylantirilgan nutq, o'ziga murojaat. Bu insonning his-tuyg'ularini, his-tuyg'ularini tahlil qilish, qayta ishlash, talqin qilishga yordam beradi. Biz ba'zi muammolarni hal qilganimizda, biror narsani eslaganimizda yoki tasavvur qilganimizda, rejalar tuzganimizda, orzu qilganimizda, xayol qilganimizda o'zimizga murojaat qilamiz.
Ko'pchilik buni aqliy dialoglar yoki o'yin vaziyatlari sifatida bilishadi. Tafakkur yordamida shaxs tashqi hodisalarni idrok etishga, tushunishga keladi. Psixolog B.F nazariyasiga ko'ra. Baev, fikrlash barcha kognitiv jarayonlarni qamrab oladi: sezish, idrok etish, kuzatish, yodlash, eslash, diqqat, tasavvur va boshqalar.
Bu o'z-o'zini tartibga solish, o'z-o'zini tarbiyalash, introspektsiya, o'z-o'zini rivojlantirish vositasidir. Psixologlar muammoli vaziyatni baland ovozda talaffuz qilishni maslahat berishlari bejiz emas. O'ziga aytilgan ma'lumotlar to'liq emas, umumlashtirilgan (bu haqda biz "Ichki nutqning xususiyatlari" bandida ko'proq gaplashamiz). Ovozni baland ovozda gapirish yoki ma'lumotni yozish nima sodir bo'layotganini yaxshiroq tushunishga, katta rasmni, tuzilmani, tafsilotlarni, sabab-oqibat munosabatlarini ko'rishga yordam beradi.
Ichki nutq haqida gapirganda, tashqi nutq muammosini ta'kidlab bo'lmaydi, chunki tashqi va ichki nutq o'zaro bog'liq ikkita elementdir. Mahalliy psixolog L.S. Vygotskiy inson ichidagi fikrlashni fikrlarning so'zlarga o'tishi va aksincha o'rtasidagi bog'lovchi element deb hisobladi.
Ichki va tashqi nutq
Tashqi tashqi dunyoga, ichki shaxsning o'ziga qaratilgan. Biroq, bu yagona farq emas.
Birinchi tur ikkinchisidan qanday farq qiladi:
tashqi shaxsni ijtimoiy o'zaro ta'sirga jalb qiladi, ikkinchi turni shaxsning o'zi tan oladi, boshqa odamlardan ishonchli himoyalanadi, faqat tegishli shaxs tomonidan nazorat qilinishi mumkin;
tashqi kodlar boshqalar uchun mavjud, ikkinchi turdagi aloqa kodlari faqat uning egasi uchun tushunarli.
Fikrlar so'zlarga aylanadi va aksincha. Tashqi nutq og'zaki va yozilishi mumkin. Turlarning har biri o'ziga xos psixologik xususiyatlarga, kichik turlarga ega. Keling, batafsil ko'rib chiqaylik.
Og'zaki
Eng qadimiy turi. Tovushlar yordamida takrorlanadi, eshitish orqali idrok qilinadi. Og'zaki nutq o'zaro ta'sirni soddalashtiradi, chunki u og'zaki va og'zaki bo'lmagan aloqa vositalaridan foydalanishga imkon beradi. Qoida tariqasida, muloqot muayyan vaziyat, shartlar, muhokama mavzusi bilan bog'liq. Shuning uchun odamlar individual so'zlarni o'tkazib yuborishlari, ularni imo-ishoralar bilan almashtirishlari mumkin. Og'zaki muloqot bir-biringizni mukammal tushunishga imkon beradi.
Og'zaki muloqot turi ikki xil bo'lishi mumkin: dialogik, monologik. Keling, har bir shaklni batafsil ko'rib chiqaylik.
Dialog shakli
Ikki yoki undan ortiq odamlarning o'zaro ta'sirini o'z ichiga oladi. Har bir ishtirokchi o'z navbatida boshqalarni tinglaydi va o'zi gapiradi, ya'ni u faol shaxs rolida, keyin esa passiv rolida harakat qiladi. Bu tur uchun muqobil nom saqlanib qolgan. Ishtirokchilar bir-birini qo'llab-quvvatlaydi, tinglaydi, rollarni o'zgartiradi.
Ushbu turning o'ziga xosligi to'g'ridan-to'g'ri shaxsiy shovqin bo'lib, ishtirokchilar bir-birlarini ko'rishadi va eshitishadi. Shuning uchun ular ohang, ovoz tembri, intonatsiya, tezlik, yuz ifodalari, imo-ishoralar yordamida ma'lumot taqdimotini to'g'rilashlari mumkin. Ma'ruzachi boshqa odamlarning reaktsiyalarini ham ko'radi, buning natijasida u o'z fikrini to'g'rilashi mumkin, masalan, agar u nutqi zerikkanligini sezsa. Umuman olganda, bu holda og'zaki muloqot og'zaki bo'lmagan muloqot bilan birlashtiriladi.
Monolog shakli
Bu bir kishining boshqasiga (boshqalarga) ta'sirini o'z ichiga oladi, ya'ni biri gapiradi, boshqalari tinglaydi. Bu murakkabroq tur. Faol ishtirokchi, garchi u passiv tinglovchilarning reaktsiyalarini ko'rsa ham, nutqning butun matnini oldindan o'ylab ko'rishi kerak. Ma’ruzachi yaxshi rivojlangan psixologik mushohadaga, nutq madaniyatiga, faol fikrlashga ega bo‘lishi kerak. Monolog ham tinglovchilar uchun qiyinroq. Ular uzoq vaqt davomida e'tiborlarini jamlashlari, taqdimot mantig'iga rioya qilishlari kerak. Idrokning o'ziga xosligi bo'yicha monolog tipi yozma fikrlashga yaqinroqdir.
Yozma shakl
Bu tip og'zaki muloqot asosida rivojlanadi. U ko'rish orqali idrok etilgan harf belgilari orqali ifodalanadi. Bu ma'lumotni taqdim etuvchi uchun ham, uni idrok etuvchi uchun ham qiyin tur. Yozma muloqotning o'ziga xosligi shundaki, u masofadan turib, turli vaqtlarda muloqot qilish imkonini beradi. Qiyinchilik shundaki, o'z fikrlarini yozgan odam o'quvchining xususiyatlarini oldindan aniq bila olmaydi. U og'zaki bo'lmagan aloqa vositalaridan foydalana olmaydi. Og'zaki muloqot singari, yozma muloqot ham dialogik (masalan, ijtimoiy tarmoqdagi muloqot) va monolog (masalan, kitob yozish) bo'lishi mumkin.
Ichki nutq va uning xususiyatlari
Uni ma'lum bir individual kod bilan solishtirish mumkin. Insonning o'zi buni juda yaxshi tushunadi, lekin bu boshqa odamlar uchun tushunarsiz va tushunarsiz bo'lgan alohida so'zlar, tushunchalar, tovushlar, harflar, tasvirlar, hislar, konventsiyalar to'plamidir. Psixologlar buni aqliy kod deb atashadi.
Ichki nutqning psixologik xususiyatlari:

Siqish. Qoida tariqasida, gapda faqat bitta bosh a'zo bo'ladi: mavzu yoki predikat. Ko'chada mushukni ko'rganimizda qanday fikr paydo bo'lishini eslang: "Mushuk!". Shu bilan birga, u yurib yoki biror narsa yeyayotganini, rangi qanday ekanligini va hokazolarni o'ylash va tushunishga vaqtimiz bor.

Sukunat. Biroq, verbalizatsiya ma'lum bir shaxsning artikulyar apparati xususiyatlariga bog'liq. Ba'zan bu o'zini g'o'ldiradi, pichirlash, "baland ovozda o'ylash" yoki hatto o'zi bilan to'liq ovozli dialogda namoyon bo'ladi.
Semantika fonetikadan ustun turadi. Qoida tariqasida unli tovushlar tushadi (ular kamroq yuk ko'taradi).
Olmosh. Fikrlarda biz obyektni muayyan sharoitlarda ko'rib chiqamiz, uning xususiyatlarini, joylashishini va hokazolarni ko'rsatamiz. Misol: “Kecha men unga uch marta qo'ng'iroq qilmoqchi bo'ldim, u telefonni ko'tarmadi. Nega? Balki bu oxirgi uchrashuvimizda unga javob berganim uchundir?
U kinestetik, eshitish va vizual tasvirlarda aks etadi. Ehtimol, siz biz nimani o'ylayotganimizni ko'rishingiz, eshitishingiz va hatto his qilishingiz mumkinligini payqadingiz.
Fikrlarning tovushsizligiga qaramay, nutq apparati doimo ularning shakllanishi va rivojlanishida ishtirok etadi. So'zlarning talaffuzi va ishlab chiqilishi doimo saqlanib qoladi. Bu yalang'och ko'z bilan ko'rinmaydi, lekin maxsus texnika til va lablar harakatlarini tuzatishi mumkin. Mobil nutq apparati bo'lgan odamlarda harakatlarni yalang'och ko'z bilan ko'rish mumkin. Bundan tashqari, harakatlar faolligi quyidagi sharoitlarda yuqori bo'ladi:
qiyin muammoni hal qilish;
axborotni tahlil qilishda qiyinchiliklar;
stress, zo'riqish, charchoq, charchoq;
muammoni hal qilishda yangi yondashuvlarni izlash;
hissiy haddan tashqari hayajon;
axborot tirbandligi, tasvirlar, g'oyalar va boshqa narsalarning ko'pligi.
Bunday paytlarda o'z-o'zidan suhbatlar sezilarli, balandroq bo'ladi. Misol: “Ha, yaxshi, yaxshi, yaxshi, biz bu haqda o'ylashimiz kerak. Men buni qildim, keyin buni qildim va shunday bo'ldi. Va agar shunday bo'lsa? Yo'q, unday emas. Va hokazo? Yana, bu emas."
Oddiy masalalarni hal qilishda, ba'zi ko'nikmalar mashqlar bilan sayqallanganligi sababli, "o'z-o'zidan" suhbatlar torayadi va ovoz apparatining faolligi pasayadi. Shunga qaramay, bu kundalik hayotda, ayniqsa ish sohasida aniq ko'rinadi. Yangi ko'rsatmalarni o'rganayotganda, ko'p odamlar o'z harakatlarini ovoz chiqarib yoki jimgina aytadilar. Ular buni qanchalik tez-tez takrorlasa, shunchalik kam gapirish kerak.
Ichki nutqning rivojlanish mexanizmi
Psixologiyada ichki nutqning shakllanishi qanday sodir bo'lishi haqida hali ham yagona nazariya mavjud emas. Umuman olganda, bu bolalikdan boshlanadi, bolaning ichki nutqi kattalar ta'sirida shakllanadi. Hodisaning qarama-qarshiligi va muammosi quyidagicha: ba'zi mualliflar uni tashqi tomondan rivojlanadi deb hisoblashadi. Boshqalar, u tashqi bilan birga rivojlanishiga amin. Ikki mashhur nazariyani ko'rib chiqing.
Vygotskiyning so'zlariga ko'ra
L.S.ning fikricha. Vygotskiyning fikriga ko'ra, shaxsiyat ichidagi suhbat bolaning o'ziga (egosentrik) qaratilgan tashqi nutqidan rivojlanadi. Bolalari bor odamlar, ehtimol, yosh bola o'ynab, tez-tez o'zi bilan gaplashayotganini ko'rgan. Buni psixologlar egosentrik nutq deb atashadi.
Bolaning ichki nutqi qaysi davrda shakllanadi: 3-5 yosh. Bola o'sib ulg'aygan sayin, o'zi bilan suhbatlar chuqurroq va chuqurroq bo'lib, "o'ziga" suhbatga aylanadi. Odatda o'tish maktabda o'qish boshlanishi bilan yakunlanadi, ya'ni 6-7 yoshda. Keyingi rivojlanish yozishni o'zlashtirish natijasida yuzaga keladi.
Blonskiyning so'zlariga ko'ra
P.P. Blonskiyning fikricha, aloqaning ichki turi tashqi bilan birga rivojlanadi. Hayotning birinchi yilida bola kattalar unga murojaat qilgan so'zlarni jimgina takrorlaydi. Keyingi rivojlanish tashqi aloqaning rivojlanishi bilan birga sodir bo'ladi.
Ichki nutq: bu nima uchun
Tashqi muloqotni (yozma yoki og'zaki) tayyorlash uchun ichki nutq kerak. Biz birinchi navbatda nima demoqchi ekanligimiz haqida o'ylaymiz, eng yaxshi so'zlarni tanlaymiz va keyin o'zimizni ifodalaymiz. Shunisi e'tiborga loyiqki, har qanday odamning ichida o'zi bilan aqliy suhbat doimo yangraydi. Ba'zilar uchun bu "fikrlar to'dasi", boshqalar uchun vaziyatlarning tizimli tahlili yoki shunchaki yoqimli xotiralar, fantaziyalar. Ba'zi odamlarda fikrlarning og'zaki ifodalanishi aniqroq, boshqalarda esa zaifroq. Bu xarakter va temperamentning o'ziga xos xususiyatlariga, ishning xususiyatlariga bog'liq.
Xo'sh, nima uchun odamga ichki nutq kerak:
olingan ma'lumotlarni qayta ishlash, tahlil qilish, xabardor qilish, umumlashtirish, tanlash, tushunish;
faoliyat, harakatlar, so'zlarni o'z-o'zini tartibga solish;
o'z-o'zini gipnoz qilish, o'z-o'zini rag'batlantirish;
so'zlarning, ishlarning o'zini o'zi qadrlashi.
Keling, oxirgi nuqtaga alohida e'tibor beraylik. O'z ichida mulohaza yuritish insonning o'ziga bo'lgan hurmatini shakllantiradi. Bu quyidagi sxema bo'yicha sodir bo'ladi: o'z-o'zidan gapirish, o'z-o'zini fikrlash, harakatlar, o'zini o'zi qadrlash. Esda tutingki, biz qanchalik tez-tez bir narsani o'ylaymiz, lekin boshqasini aytsak, haqiqiy fikrlarimiz va niyatlarimizni yashiramiz.
O'zi bilan suhbatlar alohida e'tibor talab qiladi, ular fikrlashni belgilaydi. Sizda qanday fikr bor: salbiy yoki ijobiy? O'zingiz haqingizda nima deb o'ylaysiz: yaxshi yoki yomon? Siz tez-tez o'zingizni ruhan ta'na qilasizmi yoki tez-tez o'zingizni maqtaysizmi va qo'llab-quvvatlaysizmi?

Ichki muloqotning mazmuni va holati insonning psixologik salomatligining haqiqiy ko'rsatkichidir. U psixoterapevt sifatida ham ishlaydi. Sizning fikrlaringiz sizning shaxsiyatingizga, o'z-o'zini hurmat qilish va o'z-o'zini anglash uchun zararli emas, balki ijobiy ta'sir ko'rsatishiga ishonch hosil qilish muhimdir.

Ichki nutq va ruhiy kasalliklar
Ichki nutq - bu odamning o'zi bilan suhbatlari. Biz allaqachon baland ovozda, faol ravishda og'zaki bo'lishi mumkinligini aytdik. Ammo o'zi bilan oddiy muloqot va jinnilik o'rtasidagi chegara qayerda?
Avvalo shuni aytib o'tish joizki, biz sodir bo'layotgan voqealarga befarq bo'lmasdan, juda charchaganimizda yoki juda hayajonlanganimizda, tasodifan biror narsani "to'ldiramiz" yoki baland ovozda aytishimiz mumkin. Bu normal holat, siz signal berishingiz va psixologga yugurishingiz shart emas. Agar siz "boshingizdagi ovozlar" bilan muloqot qilyapman deb o'ylamasangiz ham, o'zingiz bilan baland ovozda suhbatlar o'tkazishingiz mumkin. Ammo, agar siz o'zingiz bilan umuman aloqa qilmayotganingizni o'ylayotgan bo'lsangiz, bu ham tashvish beruvchi signaldir.
Ichki suhbatlar etishmasligi bo'lgan patologiyalar va kasalliklar:
autizm,
bosh jarohatlari
insult.
Odamning o'zi bilan suhbati kuchli bo'lgan patologiyalar:
shizofreniya,
dissosiativ shaxsiyat buzilishi
nevroz,
travmadan keyingi stress buzilishi,
psixofizik va hissiy charchoq,
buzilmoq.
O'z-o'zidan suhbatlar tez-tez bo'lib, kuchli ichki ziddiyat bilan og'zaki bo'ladi. Bunday holda, odamning bostirilgan, ongsiz fikrlari uning ovozida eshitilmasligi, obsesyon shaklida bo'lishi mumkin. Agar ichki muloqot sizning nazoratingizga mos kelmasa, fikrlaringizda uyg'unlik yo'q, ular sizning uyquingizga, ishingizga xalaqit beradi, keyin psixologga tashrif buyuring.
L.S.Vigotskiy nutq yaratilishi jarayonining mohiyatini aniqlash uchun “fikrdan ma’noga, ma’nodan so‘zga” degan ta’limotni ilgari surdi. L.S.Vigotskiyga ko‘ra, “Markaziy g‘oya umumiy formulada ifodalanishi mumkin: fikrning so‘zga nisbatan munosabati, avvalo, narsa emas, jarayondir. Bu munosabat fikrdan so‘zga va aksincha, so‘zdan fikrga bo‘lgan harakatdir... Fikrning ushbu yo‘nalishi ichki harakat sifatida qator rejalar orqali amalga oshadi...”¹⁵.
L.S.Vigotskiyning “ichki so‘z” haqidagi g‘oyasi ichki nutq to‘g‘risidagi fikrlarning rivojlanishiga katta ta’sir ko‘rsatdi. Unga ko‘ra, ichki nutq “fikr va so‘z o‘rtasidagi dinamik munosabatlar oralig‘i bo‘lgan botiniy nutqning alohida ichki rejasidir”. Olim ichki nutqning quyidagi xususiyatlarini qayd qiladi:

• 
  u fonasiyadan, ya’ni tovushlarning talaffuz qilinishidan xoli;
  
• 
  u predikativ (ega tushiriladi va unda har doim kesim mavjud) bo‘ladi;
  
• 
  u qisqartirilgan nutq (so‘zsiz nutq)dir¹⁶.
  

Oxirgi xususiyatni o‘rganish jarayonida L.S.Vigotskiy ichki nutq semantikasining shunday o‘ziga xosliklarini ta’kidlaydi: ma’noning so‘zdan ustunligi; so‘z ma’nolarining qo‘shilib ketishi; ichki nutq semantikasining so‘z semantikasi bilan mos kelmasligi.
“Har qanday fikr, - deb yozadi L.S.Vigotskiy, nimanidir nima bilan bog‘lashga intiladi va harakatga ega bo‘ladi. Fikrning mazkur oqimi va harakati yoyiq nutq bilan bevosita va bilvosita mos kelmaydi. Chunonchi, fikr birligi va nutq birligi nomutanosibdir”. Olimning qarashicha, “ichki nutqni tashqi nutqqa o‘tishi predikativ va idiomatik nutqning boshqalar uchun tushunarli, sintaktik bo‘lakli nutqqa aylanadigan murakkab dinamik transformatsiyadir”.
L.S.Vigotskiyning fikricha, fikr nutqqa aylanguncha bir necha bosqichlarni o‘tishi lozim. 60-70-yillarda rus psixolingvistikasi tomonidan ishlab chiqilgan nutq yaratilishining barcha psixolingvistik modellarida L.S.Vigotskiy tomonidan taklif qilingan ta’limotning rivojlantirilganligi va aniqlashtirilganligini ko‘rish mumkin. Binobarin, nutq yaratilishining birinchi bosqichi uning motivatsiyasidir. Nutq yaratilishining ikkinchi bosqichi fikr bo‘lib, u nutqiy maqsad (niyat) tushunchasiga mos keladi. Uchinchi bosqich fikrning ichki so‘z vositasida ifodalanishi bildirib, u zamonaviy psixolingvistikada nutqiy ifodaning ichki dasturlanishiga muqobil bo‘ladi. To‘rtinchi bosqich fikrning tashqi so‘zlarning ma’nolari orqali ifodalanishi yoki ichki dasturning amalga oshishidir. Vanihoyat, oxirgi beshinchi bosqich fikrning so‘zlar vositasida ifodalanishi yoki nutqning akustik-artikulyatsion amalga oshishidir.

L.S.Vigotskiy nutq yaratilishining shakllangan modelini taklif qilmagandi, u faqat umumiy psixologik tamoyillarnigina ko‘rsatib bergandi. L.S.Vigotskiyning g‘oyalari keyinchalik neyrolingvistika yo‘nalishiga asos solgan rus psixologi Aleksandr Romanovich Luriya (1902-1977) tomonidan rivojlantirildi. Olim ifodaning dinamik sxemasi haqidagi ta’limotni ishlab chiqadi. Unga ko‘ra, mazkur dinamik sxema ifoda fikr bosqichining qismi hisoblanadi.

A.R. Luriya modelida ifoda shakllanishining markaziy muammosi fikrning ma’noga aylanishidir. Nutqiy ifodaning yaratilishi bir necha bosqichlarni o‘z ichiga oladi. Jaryonning boshida motiv turadi. Undan so‘ng fikr paydo bo‘ladi va u keyinroq ifodaga aylanadi. So‘ng jarayonga ichki nutq qo‘shiladi va u botiniy sintaktik strukturalarning shakllanishiga olib keladi. Vanihoyat, zohiriy sintaktik strukturalarga asoslangan tashqi yoyiq nutqiy ifodalar yuzaga keladi¹⁷.
A.R. Luriya modelidagi bosqichlarning batafsil izohini quyidagicha ko‘rsatish mumkin:
1. Birinchi bosqich “semantik qayd” yoki chiqish sxemasidir. Semantik qayd “keyinchalik bir-biri bilan uzviy bog‘langan so‘zlar tizimiga aylanishi lozim bo‘lgan yig‘iq nutqiy ifoda xususiyatiga ega bo‘ladi”. Ifodaning chiqish sxemasi yoki “semantik qaydi” ikki qism: tema va remadan tarkib topadi. Nutqiy ifodaning chiqish sxemasiga aylanishi ichki nutq vositasida amalga oshiriladi. Boshqacha aytganda, nutq yaratilishining dastlabki jarayonida sxema o‘ta yig‘iq va bo‘laklarga ajralmagan bo‘lib, uning birliklar majmuyiga aylanishi keyinroq sodir bo‘ladi.
2. Ichki nutq. Nutqiy ifoda shakllanishining ushbu bosqichida ichki fikr “nutqiy ma’nolarning yoyiq sintaktik tizimiga” o‘tadi. “Semantik qayd”ning birgalik sxemasi bo‘lajak yoyiq sintaktik ifodaning tarkibiy strukturasida qayta kodlashadi.
3. Yoyiq nutqiy ifodaning shakllanishi. A.R.Luriyaning fikricha, yoyiq nutqiy ifoda bir tomondan, muloqot va xabarni uzatish jarayoniga kiritilgan bo‘lsa, boshqa tomondan, “uning tarkibiga bir emas, balki o‘zaro aloqadagi bir necha gaplar silsilasi kiradi”. Olimning ta’kidlashicha, yoyiq nutqiy ifoda tarkibiga kiradigan ibora yoki gaplarni kontekstdan tashqarida o‘rganish mumkin emas. Bundan tashqari, yoyiq ifoda tarkibiga kiruvchi gaplar referent ma’no (til birligi ifodalaydigan tushuncha – Sh.Usmanova) bilan birga, muloqot jarayonida yuzaga chiqadigan ijtimoiy-kontekst ma’nolariga ham ega bo‘ladi. Aynan shuning uchun ham “ifoda shakllanish jarayonini lingvistik tahlil qilishning o‘zi yetarli bo‘lmaydi. Bu jarayonni muloqot vaziyati, so‘zlovchining motivi, xabarning mazmuni va bu xabarga tinglovchining munosabati va h.k. hisobga olgan holda keng qamrovli psixologik (hatto ijtimoiy-psixologik) tahlil qilish lozim bo‘ladi”¹⁸.
Qayd qilingan barcha xususiyatlar A.R.Luriyaga nutqiy ifodani boshqa psixik faoliyatlar kabi psixologik strukturaga ega bo‘lgan nutqiy faoliyatning alohida turi sifatida tadqiq qilishiga asos berdi.
Shunday qilib, A.R.Luriyaga ko‘ra, nutqiy ifoda o‘zining motivlari, chiqish vazifalari ega bo‘lgan muayyan faoliyat turidir.