Предмети, ма+сади ва вазифалари. Р е ж а : “Касбий махорат” фанининг предмети


– МАВЗУ. ЖАМОАДА ШАХСНИ ТАРБИЯЛАШ



Download 0,87 Mb.
bet12/32
Sana22.02.2022
Hajmi0,87 Mb.
#115202
1   ...   8   9   10   11   12   13   14   15   ...   32
Bog'liq
Касбий махорат

9 – МАВЗУ. ЖАМОАДА ШАХСНИ ТАРБИЯЛАШ
УСЛУБИЁТИ

РЕЖА:
1. Жамоада шахсни тарбиялаш услубиёти.


2. Жамоада шахсни œрни ва жамоатчилик тушунчаси.
3. Жамоа фаоллари ва жамоа бажарадиган ишлар.
4. Жамоа билан ишлаш вазифалари.


Таянч иборалар. Жамоа, шахс, умумийлик, тарбия, тушунча, меќнат šилиш, услубиёт, жамоатчилик. Ёш авлодни ќаётга ва меќнатга тайёрлашда, уларда олий ахлоšий сифатларини шакллантиришда жамоа руќида тарбиялаш алоќида œринни эгаллайди. Œšувчи мактаб даврида жамоа бœлиб œšийди, ќамжиќатликда ишлайди, демак, жамоатчиликнинг дастлабки тамойиллари билан танишади ва уларни œрганиб боради.
Šуйида, асосан, жамоатчилик тушунчасига доир айрим масалалар устида фикр юритамиз. «Жамоатчилик» сœзи лотин тилидан олинган бœлиб, жамоавий, умумийлик, бирлик деган маънони билдиради. Жамоатчилик тушунчаси, даставвал жамоа бœлиб ишлаш, халš учун меќнат šилиш, шахсий манфаатни умум манфаатга бœйсундириш, бир-бирларига беђараз, œртоšларча ёрдам бериш деган тамойилни англатади. Жамоатчиликни шахснинг асосий хусусияти деб šараш лозим. Чунки жамоа ќисси, бир томондан, шахсни ривожлантиришга таъсир кœрсатади, иккинчи томондан, шахснинг тарбияланишида œзаро дидалектик муносабатни вужудга келтиради. Шахсни шакллантириш воситаларидан бири жамоатчиликдир. Жамоатчилик шахсни шакллантиришнинг моќиятини очишда, жамоа ва шахснинг œаро муносабат ва алоšасини англашда муќимдир. Шахснинг ривожланиш фаолиятида жамоатчиликнинг тутган œрни ва аќамияти эканлигини ва унинг мазмуни ва хусусиятини ифодалаш маъšулдир. Бу илгари шахсни šандай тушунганликларини ва ќозир психологлар, педагог ва файласуфлар šандай тушунаётганликларини аниšлаш учун зарурдир.
Жамоатчилик тушунчасини тор маънода ва кенг маънода тушуниш мумкин. Тор маънода жамоа маълум гуруќ кишилар йиђиндиси, синф жамоаси ва бошšалардир. Жамоатчиликни кенг маънода тушуниш бу, даставвал, унинг объектив асосларини билишдир. Шахснинг асосий хусусияти жамоа бœлиб, у объектив асосда шаклланади. Бу эса, даставвал, жамият характерига ва ќаёт шароитига бођлиšдир.
Жамоатчилик назариясининг бу объектив šонунийлигини, албатта, ќисобга олиш зарур. Жамоатчиликнинг бундай тарихий тараššиётини кузатиш ќозирги жамиятда жамоатчиликнинг моќияти нимадан иборат эканлигини, шунингдек, жамоатчиликнинг моќияти нима билан характерли эканлигини билиш таšозо этади. Бизнинг šарашимизча, жамоатчилик шахснинг асосий хусусиятигина эмас, балки бутун ђояси ќамдир. Айрим олимлар жамоатчиликни назарий жиќатдан инкор этадилар ёки бу икки юзламачилик, ёлђончилик, мунофиšлик šиладилар.
Жамоатчиликнинг ривожланиш диалектикаси, бир томондан, объектив асосни кœзласа, иккинчи томондан, жамоанинг ривожланиши, назарий психологияси сифатида объектив моддий асосларни акс эттиради. Жамоатчилик масаласига назарий ва ижтимоий нуšтаи назардан šараш, ќар бир шахсда жамоатчиликни шакллантиришнинг объектив асосларини ифодалаш зарурдир. Шуни эътироф этиш керакки, жамоа ва шахсни шакллантиришнинг объектив асоси ва психологияси бœлишига šарамай, жамоани шакллантиришда жиддий хатолик ва камчиликлар мавжуддир. Яна шуни таъкидлаш лозимки, мамлакатимизда меќнаткашлар учун моддий, маънавий ва идеологик шароитларнинг яратилганлигига šарамай, айрим кишиларда жамоа манфаатларига, умумманфаатларига нисбатан шахсий манфаат ва šизиšишларни устун šуйиш ќоллари кœринади. Айрим ёшлар жамоатчилик сœзини биладилар ва бу ќаšда кœп гапирадилар-у, амалда бунинг аксини šиладилар.
Юšоридаги фикрлар шуни кœрсатадики, шахсда жамоатчилик хусусиятларини шакллантириш назарий ва амалий жиќатдан жуда šийин жараёндир. Меќнаткашларда жамоатчиликни шакллантириш улар онгига эскилик сарšитларидан тœла халос этишнинг муќим воситасидир.
Жамоатчиликда шахсий ва жамоат манфаати œртасидаги œзаро муносабатлар асосий масала бœлиб ќисобланади. Жамоатчилик манфаати шахсий šизиšишни ќам кœзлайди, шахсий манфаат, œз навбатида, умумманфаатни ќам кœзлайди. Хулоса šилиб айтишимиз мумкинки, жамоатчилик œзининг моќияти билан œзининг эгоизм ва индивидуализм идеологиясига šарама-šаршидир. Эгоизм ва индивидуализм ќам унинг объектив ва идеологик асосларига эгадир. Агар жамоатчи маълум гуруќ, жамиятни ва унинг манфаатини œзида ифода этса, индивидуалчи бир кишининггина манфаат ва šизиšишини ифода этади. Бу юšорида келтирилган жамоатчиликнинг шакллантириш жараёни, руќий табиатини маълум даражада очиш маšсадга мувофиšлигини таšозо этади.
Бизнинг фикримизча, жамоатчилик кишилардаги иродавий, аšлий ва ќиссиёт жараёнидир. Жамоа ќиссиёт бœлиб, кишиларнинг бир-бирига ва атрофларига бœлган муносабатларида ќамда ички кечинмаларида намоён бœлади. Биз жамоа ќисси ќаšида гапирганимизда, кишиларнинг ички ќис-туйђуларини, œз жамоасининг ютуš ва камчилиги тœђрисидаги ички кечинмаларини тушунамиз. Шахсдаги аšлий жараён билан узвий бођлиš бœлади. Шунинг учун ќам, кишилардаги жамоа ќиссини шакллантиришда ќал šилувчи аќамиятга эгадир. Ёшларда жамоатчиликни шакллантириш билан бир ваšтда, уларнинг аšлига, ќиссиётига ќам таъсир кœрсатилади.
Ќар šандай ќиссиёт тушунчасининг натижасидир. Тушуниш ва билиб олиш натижасида ёšимли ва ёšимсиз ќиссиётлар пайдо бœлади. Демак, жамоатчилик мазмунини тушуниш ва билиш орšали кишиларда ёšимли, гœзал ва ижобий туйђу ќиссиётлар юзага келади. Бу, œз навбатида, кишиларга жамоани тœђри тушуниш ва баќолашга имкон беради. Жамоатчилик инсонга хос бœлиб, ички кечинма натижасида гœзаллика баќо бериш натижаси бœлса, индивидуализм якка кишига хос бœлиб, ички кечинма натижасида гœзалликка баќо бериш демакдир. Шундай šилиб, бу икки šарама-šарши идеологияни бошšа кишилардаги жамоатчиликни баќолаб šолмай, балки кишилар хулšига имкониятлар ќам яратади, унинг хулšига индивидуализмга šарши ќиссини уйђотади.
Демак, кишиларда жамоатчиликни шакллантириш диалектик жараён бœлиб, шу шакллантириш билан бир ваšтда индивидуализмга šарши курашилади. Бу курашда ёшларнинг онги, психикаси индивидуалликни эътироф этади. Бу психиканинг диалектик тараššиёти ќисобланади. Киши œзида жамоа ќисси пайдо бœлиши билан индивидуализмни инкор этади. Индивидуализм инкор этиш жараёни психик ва амалий тажрибада маълум даражада šийинчиликни вужудга келтиради. Бу šийинчилик билан курашиш, сœзсиз иродавий жараёнга бођиšдир. Шунинг учун ќам жамоатчиликни шакллантиришда иродавий жараён биринчи даражали аќамиятга эгадир.
Индивидуализм хусусий мулкчилик ва раšобат негизида, жамоатчилик эса ижтимоий мулкчилик негизида вужудга келади. Аммо жамоатчиликнинг индивидуализм устидан тœла ђалаба учун сиёсий тузум œзгариши шарт. Шундай šилиб, жамоатчилик кишиларнинг умумий маšсад йœлида биргаликда šилган меќнат ва кураш жараёнидаги бирлашуви, жипслашуви, œртоšларча œзаро ёрдами ва биродарлиги демакдир. Лекин айрим кишиларда эски индивидуалистик ахлоš кœринишлари ќамон мавжуд бœлиб келмоšда. Бундай кишилар умумхалš мулкига œз шахсий мулкидек муносабатда бœлмайдилар, халš бойлигини ошириш учун šайђурмайдилар. Кучи билан яратилган техника, šурилиш материаллари šаровсиз ташлаб юборилса, šишлоš хœжалиги маќсулоти очиšда šолиб нобуд бœлса ва бошšа шу каби зарарлар келтирилса, ташвишланмайдилар. Бундай кишилардаги эгоизм ва индивидуализм кœринишлари бизнинг турмушимизга мутлаšо бегона бир нарсадир.
Кишиларда бир неча асрлар давомида шаклланган муносабатлар ва одатларни албатта, бирдан йœš šилиш учун кишиларни тизимли равишда жамоа руќида тарбиялаб бориш, улардаги индивидуалистик кœринишларга šарши курашиш, уларда œртоšларча œзаро ёрдам муносабатларини ќосил šилиш зарурдир. Индивидуалистик сарšитларини тугатишда ва жамоа руќида тарбиялашда асосий масала барча кишиларда онглиликни янги жамиятимиз šурилиши талаблари даражасига кœтаришдан иборатдир. Юšоридагиларга асосланиб ёшларни жамоа руќида тарбиялашнинг асосий омиллари сифатида šуйидагиларни кœрсатиш мумкин:
- энг илђор корхона жамоаларининг иш тажрибасидан, аќиллик, ќам жиќатлик, жамоа ва œртоšларча œзаро ёрдамлашишда ибратли оилалар, ота-оналар ќаётидан мисоллар келтириш;
- кишиларнинг ќаётида жамоа бœлиб, бир-бирлари билан дœстона биродарларча муносабатда бœлиб яшашлари, меќнат ва ижод šилишлари, ќаёт ва турмушларининг доим гœзал ва хушчаšчаš œтишига катта йœл очиб беришини ќар томонлама мисоллар асосида тушунтириш. Аксинча, кишилар œз ќаётида жамоага ва унинг šуйган талабларига тœђри баќо бермай ќаёт кечирсалар, турмуши кœнгилсиз, ширасиз ва маънавий бойликсиз œтишини уšтириш.
Жамоатчиликнинг бу хусусиятлари ва тамойилларини фалсафий ва педагогик жиќатдан кенг ва теран шарќлаб беради. Айниšса, бу тизимда педагог олим тœђри кœрсатганидек, жамият ва шахс муносабатлари муќим аќамиятга эга. Унинг уšтиришича, одам ва шахс бошšа-бошšа тушунчалардир. Одам – тирик организм, гавда, жисмдир. Яъни, у табиат фарзанди сифатида барча жонли мавжудотлар каби табиат šонунлари бœйича œсади, яшайди, улђаяди. Бу жиќатдан одамнинг тœрт мучаси сођ бœлса, Имом Зайнуддин Ђаззолий «Кимиёи саодат» асарида айтганидек, у ќайвонот билан тенг мавжудотдир.
Одамнинг шахслиги эса, унинг œзга одамларга, жамиятга, ватанига, бутун имкониятга муносабатлари билан бођлиšдир. Демак, одам биологик тушунча, шахсий ижтимоий тушунча. Инсонларнинг табиий эќтиёжлари šораланиб, фаšат ижтимоий механизмга айлантирилиши, табиатни ќам сиёсийлаштириш, мафкуравий шавšатсиз тазйиš инсонни šадрсизлантиришини ќам шœролар жамияти мисолида кœриб турибмиз.
Жамоанинг умумий мафаати билан боланинг шахсий манфаати бирлашиб, уйђунлашиб кетади. Ва шу ќолда бола шахсий манфаатига нисбатан жамоанинг маšсади ва манфаати муќимроš эканлигига, бир киши ќаммани (œз жамоасидаги ќамма одамларни) œйлаши, ќамма (бутун жамоа) эса, шу жамоадаги ќар бир одамни œйлаши, ђамхœрлик šилиши зарурлигини тушуниш боланинг онгини œстиради.
Янада муќимрођи, жамоа аъзоларининг œзаро ќурмати дœстликка айланади. Энди бола ёки œсмир дœстларисиз ќаёт жуда зерикарли, мазмунсиз œтишини англайди. Чин дœстлар даврасининг туђилиши ва шаклланиши буюк француз адиби Александр Дюманинг «Уч мушкетер» асарида жуда šизиšарли тарихий воšеалар ва айрим шахслар дœстларининг бошларидан œтган ажойиб-ђаройиб воšеалар асосида, гоќ šувноš, гоќ маъюс, гоќ майин, гоќ шиддатли бœёšлар ва оќангларда тасвирлаб берилган.
«Жамоатчилик (бирдамлик) ахлоšнинг асосий (тамойили) сифатида, - деб ёзади Ашурмат Аќмедов, - индивид (якка одам)ларнинг бир-бирига бœлган муносабатини, шахсга ва жамоага бœлган муносабатини ва, œз навбатида, жамиятнинг шахсга бœлган муносабатини ифода этади. Жамоатчилик œзининг аќлоšий šимматига ќам эга, яъни шахс, индивид жамоа олдидаги œз бурчини англаши, жамоанинг манфаати учун онгли равишда хизмат šилиши, œзаро ёрдам ва ќамкорликка асосланиши, œзига талабчан бœлиши ва жамоага ишониши керак». Алишер Навоий, Жомий, Ян Амос Коменский, Н.Г.Чернишевский, А.С.Макаренконинг педагогик меросини яхши билган олим Ашурмат Аќмедов бу ерда жамоатчиликнинг илмий таърифини берган. Бу таърифда айтилган ќар бир тамойил ќаšида кенг ва теран фикрларни айтиш мумкин.

Download 0,87 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   8   9   10   11   12   13   14   15   ...   32




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish