Предмети, ма+сади ва вазифалари. Р е ж а : “Касбий махорат” фанининг предмети



Download 0,87 Mb.
bet26/32
Sana22.02.2022
Hajmi0,87 Mb.
#115202
1   ...   22   23   24   25   26   27   28   29   ...   32
Bog'liq
Касбий махорат

22 МАВЗУ. МЕЌНАТ ВА КАСБ ТАЪЛИМИ
УСЛУБИЁТИ


РЕЖА:
1. Меќнат ва касб таълими услубиётининг бођлиšлиги.
2. Меќнат ва ёш авлодни тарбиялаш вазифаси.
3. Меќнат орšали дарс œтиш ва синфдан ташšари тарбиявий ишлар.
4. Меќнат орšали тарбиялаш.


Таянч иборалар. Меќнат, услубиёт, бођлиšлик, касб таълими, хулš, ташаббускорлик, дунёšараш, тарбиявий иш.
Тарбияни меќнат билан бођлаб олиб бориш. Меќнатнинг тарбиявий таъсири ђоят каттадир. Меќнатда иштирок этиш ва унумли меќнат šилиш билан шахс œз šобилияти ва истеъдодини намоён šилади ва камолга етказади. Меќнат ёш авлоднинг тарбияси учун жуда катта воситадир. Œšув фа олияти ва ижтимоий фойдали меќнат œšувчи шахсига ижобий таъсир этади, бу икки фаолият бирлиги болани фаоллаштиради, хулš бирлигини таъминлайди, ташаббускор, изланувчан šилади. Меќнат болаларга сиёсий-маънавий тарбия бериш учун, уларда дунёšирашни вужудга келтириш учун замин ќозирлайди. Шунинг учун оила ва мактабларда болалар илк ёшлигидан бошлаб меќнатсеварлик руќида, меќнатга муќаббат ва ќурмат руќида тарбиялашга алоќида эътибор берилади. Мактабда œšишининг œзи ќам меќнатдир. Синфдан ва мактабдан ташšари тарбиявий ишларнинг аксарияти, ќам мехнат тарбияси билан мустаќкам бођланган.
Тарбияланувчи шахсини ќурмат šилиш. Œšитувчиларни иж­тимоий тарбиялашнинг муќим тамойилларидан бири улар шахсини ќурмат šилишдир. Бу тамойил инсонпарварлик муносабатидан келиб чиšади. Бу тамойил инсонпарварлик муносабатидан келиб чиšади. Œšувчи шахсини ќурмат šилиш уларга меќр-муќаббат ва ишонч билан šœшиб олиб борилиши керак. Тажрибаларнинг кœрсатишишига, šаердаки œšувчиларга ќурмат, муќаббат, ишонч бœлсада шу ерда тарбиянинг таъсири самарали бœлди. Болаларга ќурмат ва муќаббат улар кучига куч œšитувчига нисбатан ќурматни уйђотади. Тарбияда œšувчининг ёш ва индивидуал хусусиятларини ќисобга олиш. Тарбиянинг мазмуни, шакл ва методлари болаларнинг ёши ва савясига šараб турли синфларда турлича бœлади. Болалар мактабда ривожланишининг турли даврлари: болалик, œ'смирлик ва œспиринлик босšичларини босиб œтадилар. Шу даврлар ичида ижтимоий борлиš ва воšеликлар ќаšида аниš билимларига эга бœладилар. Шу йиллар ичида боланинг аќлоšий туйђулик ривожланади, хулšи ва онги œртасида уйђунлик вужудга келади, характер таркиб топади. Болаларнинг ёш ва ривожланиш хусусиятига кœра бериладиган тарбиянинг мазмуни уларга нисбатан педагогик раќбарликнинг характерини ќам œзгаришига олиб келади. Тар­бия беришда ќар бир œšвчининг шахсий хусусиятларини ќам ќисобга олиш катта аќамиятга эга. болаларни жисмоний ва маънавий œcишида бир šадар умумийлик бор, бироš болаларнинг мижози, характер хислатлари, šобилият ва майллари, šизиšишлари, иродавий сифатлари ќар хил бœлади. Бу фарšлар уларнинг хулšида, œšиш ва муќнатида акс этади. Бир œšувчига нисбатан фойдали методни бошšа œšувчига нисбатан šœлланганда натижасиз бœлиб чиšиши мумкин. Шунинг учун ќар бир œšувчи хусусиятини œрганиш маšсадга мувофиšдир.
Жамоада ва жамоа ёрдамида тарбиялаш. Тарбия жараёни œšувчиларнинг жамоа бœлиб бирлашишлари, уларда манфаатдор бирллашишлари, œзаро ёрдам туйђусини œстиришга хизмат šилиш лозим. Тœђри ташкил этилган жамоа одамларининг šобилият ва истеъдодини ривожланиши учун кенг йœл очади. Жамоада бола ќар томонлама ривожланиш учун кенг имкониятга эга бœлади. Œšувчилар аќил жамоа бœлиб уюшганларидагина тарбия ишларини амалга ошириш анча енгил ва муваффаšиятли бœлади. Яхши уюшган жамоада жамоа фикри катта тарбиявий кучга эга бœлади. Бу хилдаги жамоа фикри катта тарбиявий кучи ортади, ќар бир шахсга фойдали таъсир этади. Œз манфаатини жамият манфаати билан šœшиб олиб бориш, œзаро ёрдам каби фазилатлар аввало жамоада шаклланади. Œšитувчи ќамма ваšт œšувчилар жамоасига таянмођи, уларни жамоа бœлиб турли ишларни бажаришга одатлантириб, жамоада яшаш ва ишлашга œргатиб бориш лозим.
Тарбияда œšувчи хулšидаги ижобий сифатларга таяниб, салбий хислатларни йœšотиб бориш. Маќоратли педагоглар œз œšувчиларининг шахсий фазилатларини яхши биладилар. Тарбия маšсадини амалга ошириш учун бола ќулšидаги ижобий сифатларга суяниб иш кœрадилар. Боладаги ижобий сифатлардан таяниш унинг салбий сифатларини йœšотиш, ёмон, одатлардан šайтаришнинг энг яхши воситасидир. Тарбия муваффаšияти мазкур масаланинг тœђри ќал этилишига кœп жиќатдан бођлиš.
Тарбия жараёнини ташкил этишда œšитувчи (тарбиячи) томонидан šœлланилаётган методлар ќам муќим аќамиятга эгадир.


ТАРБИЯ МЕТОДЛАРИ ВОСИТАЛАРИ ВА УЛАРНИ КАСБ ТАЪЛИМИ МОЌИЯТИ

Меќнат ва касб таълими ќамда методлари талаба шахсини ќар томонлама камол топтириш маšсади билан белгиланади ва тарбия жараёнига тааллуšли кœпгина таркибий šисмларни œз ичига олади. Тарбия методлари ижтоимоий жамият томонидан таълим муассасалари олдига ќар томонлама боркамол, эркин, ижодкор, мустаšил фикр эгаси этиб тарбиялаш вазифалари билан белгиланади.


Бу борадаги вазифалар ёш авлодни Œзбекистон Республикаси мусстаšиллигини мустаќкамлаш, Ватан равнаšи халš фаровонлиги йœлида фаолият олиб борувчи шахсларни тарбиялаш, уларни бу курашга жалб эттириш орšали амалга оширилади. Ушбу ђояга таянган ќолда, тарбия жараёнида унинг šонуниятларига мувофиš тар­бия методларидан фойдаланиб иш кœриш лозим бœлади.
Тарбия методлари юнонча («методос» йœл)- бу œšитувчи (тар­биячи) ва жамоа томонидан ђоявий ва маънавий эътиšодларни, маънавий ќис-туйђу ва одатларни таркиб топтириш маšсадида šœлланиладиган шахсга тарбиявий таъсир кœрсатиш усуллари демакдир. Тарбия методлари œšувчининг œз шахсини такомиллаштириш борасидаги ќаракатни ќам ташкил этишни назарда тутади. Шу боис ќозирги замон педагогикасида тарбия методлари œšитувчи ва œšувчиларнинг тарбиявий вазифаларини ќал šилишга šаратилган œзаро бођланган, биргаликдаги фаолияти сифатида šараб чиšилади.
Œšœвчилар у ёки бу тарбиявий таъсирга турлича муносабатда бœладилар. Бу уларнинг индивидуал хусусиятларига, тарбияланганлик даражасига, тарбия методларининг šай даражада œринли ва самарали танлангани ќамда моќирона šœлланганига бођлиš. Тарбия методларини тœђри танлаш тарбия вазифаларини ижобий ќал šилишда, œšувчиларнинг œз-œзини тарбиялаш ва фаоллигини рађбатлантиришда ёрдам беради. Тарбиявий натижаларга эришишни истаган ќар бир œšитувчи тарбия методлари ва уларнинг моќиятини пухта œзлаштириб олиш маšсадга мувофиšдир.


Биринчи гуруќ методлари жамиятнинг тарбия маšсадларини шахс фаолияти ва хулšи рађбат (мотв)ларига айлантиради. Мазкур методларнинг вазифаси œšувчининг онгида ќаёт аќлоš, меќнат, кишилик муносабатлари билан бођлиš šоида ва меъёрлар ќаšида тушунча ќисил šилиш ва билим беришдан иборат. Тарбия жараёнида ушбу šоида ва меъёрлар шахснинг эътиšоди, ишончи ва ќаётий šарашларга айланади. Ушбу гуруќга маънавий (аќлоšий, эстетик , сиёсий, ќуšуšий, жисмоний, экологик, иšтисодий ва ќ.к.) мазмундаги суќбатлар, ќикоялар маърузалар ќамда намуна кœрсатиш методларини киритиш мумкин.


Иккинчи гуруќ методлари ёрдамида œšувчида маънавий мазмунга эга одатлар ќосил šилинади. Œšœвчи ќулšида ижтимоий тарбиянинг мазмунига мувофиš маънавий одатлар асосан бœлиб фаолият заминида таркиб топади.
Фаолият œšувчиларнинг ижтимоий муносабат ва ижтимоий хулš-атвор тажрибаси Билан бойитувчи муќим манба бœлиб ќисобланади.
Иккинчи гуруќ методлари орасида педагогик талаб методи аќамиятлидир. Педагогик талаб турли вазифаларнинг бажарилиши: яъни, ижтимоий хулš-атвор меъёрларини ифодалаш; у ёки бу фаолиятда šатнашиб бажарилиши зарур бœлган аниš бир вазифани амалга ошириш; у ёки бу ќаракатни рађбатлантирувчи ёки тœхтатувчи бœлиши; оšилона ќаракатни олиб боришга ундовчи бœлиши мумкин.
Талаблар бевосита ёки билвосита šуйилиши мумкин. Бевосита талаблар šатъий буйруš ёки кœрсатма, ишчанлик, йœл-йœриš берувчи характердаги кœринишда бœлади. Билвосита талаблар кечикма, интилиш туйђуси нинг уйђотишни кœзда тутган ќолда маслаќат, илтимос, шаъна šилиш, фаолиятга нисбатан šизиšиш уйђотиш тарзида намоён бœлади. Талаблар œšувчида у ёки бу даражада онг, асос, маšсад ќамда эътиšод мавжудлигини назарда тутади. Айни ваšтда œšитувчи œšувчиларга нисбатан šœйилаётган талабларнинг меъёрида бœлишига šатъий аќамият бериши лозим.
Бевосита ва билвосита талаб œртасидаги асосий фарš šуйидаги расмда кœрсатилган:


Œšитувчн томонидан šœйилаётган талаблар бора-бора жамоа талабига айланади. Жамоа талаби ижтимоий фикр тарзида номоён бœлади. Жамоа (жамоатчилик) фикри йœлида жамоатнинг муайян фаолият, воšеа-ќодисага нисбатан бериладиган баќони ёки муќокама натижасини ифодалайди ва фаол таъсир кучи бœлиб šолади.


Фойдали фаолият ва махсус ташкил šилинадиган вазифалар жараёнида ижобий хулš-атвор ва характерларга œргатиб борилади.
Œргатиш - бу ижтимоий хулš-атворнинг одатий шаклига ай-лантириш маšсадида œšувчилар томинидан режали ва тизимли тарзда ташкил этиладиган турли харакатлар ва ташкил этиладиган турли ќаракатлар ва амалий ишларга ундовчи фаолиятдир.
Œргатиш œšувчиларни тарбиялаш ва ривожлантиришнинг барча босšичларида самарали восита саналади.
Œргатиш œšувчиларни тарбиялаш ва ривожлантиришнинг барча босšичларида самарали восита саналади.
Фаолиятда машšлантириш меќнат ижтимоий фаолият, жамоа фаолияти ќамда œзаро мунасабат одатларини тарбиялашга šаратилгандир. Машš šилиш œргатиш билан яšин алокада бœлади. Агар œргатиб бориш негизида боланинг фаолият жараёнини эгаллаши ётса, у ќолда машš šилиш фаолитини шахс учун аќамиятда акс этади. Машšлантириш œргатиб боришга суянган ќолда кœпи бора такрорланади, мустаќкамлашни ва такомиллаштириб боришни назарда тутади, булар эса бора-бора ижтимоий хулš-атворнинг асоси бœлиб šолади.
Тарбиявий амалиётда кœпинча махсус педагогик вазиятларни юзага келтириш заруряти туђилади, бунда аќлоšий ќал šилишнинг мустаšил танлаш учуy имкон бœлади. Педагогиr вазиятларда œšувчилар œз фикр ва хулš-атворларини šайта œзгартиришлари лозим бœлган шароит яратилади.
Иккинчи гуруќ методлари орасида мусобаšа œšувчилар амалий фаолиятларини ташкил šилиш методлари самарадорлигини оширишнинг зарур ва муќим шарти хисобланади. Мусобаšа фаолиятнинг барча соќаларида œšувчиларнинг фаолити ва ижодкорлигини ривожлантиришга фаолилиги ва ижодкорлигини ривожлантиришга œšувчилар жамоаси фаолиятини муайян маšсадга йœналтиришга кœмаклашади. Мусобаšа тœђри ташкил šилинганда жамоа ќисси мувафаšиятли шакиллантиради, интизом ва œšувчиларнинг уюшšоšлиги мустаќкамланади.
Мусобаšа алоќида фаолият тури бœйича, шунингдек, тизимли тарзида ќам уюштирилади; чунончи, энг яхши синф, энг яхши гу­руќ, энг яхши жамоа, энг яхши мактаб ва ќ.к.
Тарбия жараёнида œšувчиларнинг œзлари ташоббус ва ђайрат кœрсатиш асосида мусобаšани ташкил этишларига унинг шарти ва кœрсаткичларини ишлаб чиšишларига эришиш муќимдир. Шунингдек жамоанинг умумий муваффаšияти, šабул šилинган мажбуриятнинг бажарилиши, мусобаšа натижаларини стендларда акс этишни таъмннлаш тœђрисида ђамќœрлик šилиш зарур. Мусобаšани расмий ахборотлар учунгина ташкил этиш маšсадга мувофиš эмас. Жамоатчилик фикри мусобаšа фаолиятининг муќим асоси бœлиб šолади.
Биринчи ва иккинчи гуруќ методларининг œзаро бођлиš ќолда šœлланиши орšали онг ва хулš бирлиги юзага келади, аммо бу œз-œзидан вужудга келмайди. балки œšитувчининг ташкилотчилик маќорати ќамда унинг œšувчи онги, хулšига таъсир этаётган воситалар ќусусиятлари, аќамиятини кœра олишига бођлиš.
Учинчи гуруќ методларига шундай методлар кирадики, булардан тарбияланувчилардаги ижобий хулš-атворни рађбатлантириш, салбий хислатларни тузатиш ёки олдини олиш, уларнинг ќис-туйђулари ва маšсадларига бевосита таъсир кœрсатишда фойдаланилади. Ушбу гуруќга рађбатлантириш ва жазо бериш каби методлар киради.
Рађбатлантириш методдлари œšувчиларнинг ќаракатларини ижобий ижтимоий баќолашни кœзда тутади. Рађбатлантириш кувонч, šониšиш, šаноатлантириш кечикмаларни пайдо šилади, тетиклик ва ђайрат бађишлайди, œз кучига ишончни мустаќкамлайди, ижобий ќатти-харакатларни рађбатлантиради, œз фаолияти ва хулšига маъсулиятни оширади. Рађбатлантириш методлари хилма-хил бœлиб, улар сирасига маъšуллаш, кœнгил кœтариш ва далда бериш, ишонч билдириш, šайд šилиш, ођзаки ёки ёзма ташаккур билдириш, мукофотлаш ва бошšалар киради.
Рађбатлантириш педагогик талабларни ќисобга олган ќолда šœлланиши лозим. Ќар šандай рађбатлантириш œšувчининг жамоа олдидаги чинакам хизматларига мувофиš бœлиши лозим. Рађбатлантириш ваšтида œšувчинииг индивидуал хусусиятларини жамоада тутган œрнини ќисобга олиш ва у кетма-кет бœлмаслиги курак. Хаддан ошириб маšташ, жамоага нисбатан таššослаш талабчанликни бœшаштириб юбориш-булар œšувчида манманлик, худбинлик сифатларининг юзага келишцга сабаб бœлади. Рађбатни ташкил этишда œšувчининг муваффаšиятлари билан бирга, унинг жамоадаги œрни ахлоšий šиёфаси, шунингдек, моќиятга, жамоа топшириšларига, жамоанинг œзига муносабати борасидаги жамоа фикрини инобатга олиш ќам талаб этилади.
Жазо бериш методлари-бу œšувчининг хатти-ќаракати ва фаолиятига салбий баќо беришдир. Жазо бериш ахлоš меъёрларига šарама-šарши фаолият ва хатти харакатларни муќокама этилишини ифодалайди. Жазо бериш номаълум хатти-ќаракатларнинг олдини олиш, ахлоšни тузатиши жамоа олдида уялиш, œзини гуноќкор деб билиш ќиссини уйђотиши мумкин. Жамоа томонидан ёки унинг šœллаб-šувватлаши асосида жазо бериш методлари хам хилма-хил бœлиб, улар жумласига танбеќ бериш, койиш, уялтириш, šизартириш хатти-ќаракатларини жамоа уртасида муќакама šилиш, муайян фаолиятидан четлатиш ва бошšалар киради.
Жазо беришда ќам педагогик талабларга амал šилпш зарур. Бериллаётган жазо маšсадга мувофиš бœлиб, œšувчининг айбини, салбий хатти-ќаракатларига šараб берилиши лозим. Жазо бериш чођида салбий хатти-ќарактнинг сабаблар, унинг жамоага етказадиган зарари, œšувчининг шахсий хусусиятлари инобатга олиниши лозим. Жазо бериш œšувчининг шахсий манфаатларидан келиб чиšмаслиги ёки унинг учун хизмат šилмаслиги лозим. Жазо жамоа томонидан ќам берилиши лозим. Барча ќолларда ќам жазо œšувчининг жисмоний ва рухий азобга солмаслиги, уни таќšирламаслиги, шаънини ерга урмаслиги, ќуšуšини паймол этмаслиги керак.
Тарбиянинг барча методлари шароитни, жой ва ваšтини, шунингдек, уларнинг œзаро бир-бирига таъсирини ќисобга олган ќолда šœллаш маšсадга мувофиšдир. Тарбия методлари тарбия воситалари билан жуда яšин алоšада ва ќатто бир-бирига сингиб кетган бœлса-да, улар бир биридан фарš šилади. Тарбия воситалари сирасига энг аввало тарбия маšсадга мувофик ташкил šилинган фаолият тарбияланувчи шахсини шакллантиради.
Œйин, œšув меќнат, спорт, ижтимоий ва бошšа фаолият турлари шундай воситалар ќисобланади. Бундан ташšари тарбия жараёнида турли предметлар, моддий ва маънавий маданият намуналари ахборот ќамда техник воситаларидан ќам тарбия воситаси сифатида фойдаланилади. Чунончи кœргазмали, œšув šуроллари, бадиий, илмий адабиятлар, саънат асарлари, радио, телевидение, компьютер, магнитафон, слайдо, шунингдек, кишилар ќам тарбия воситаси бœлиб хизмат šилиши мумкин.
Тарбия воситаларидан фойдаланиб доимо унга мувофиš келувчи тарбия методлари ва усулларидан фойдаланилиши таšоза этилади, чунки улар ёрдамида от, хис-туйђу хулš-атвор таркиб топтирилади, œšувчининг турли кœринишдаги фаолияти уюштирилади.
Бугунги кунда тарбия жараёнида ахборот ва техник воситалардан фойдаланишга алоќида диššат-эътибор šаратилмоšда. Улардан маšсадга мувофиš ва самарали фойдаланиш œšувчининг маънавий камол топишига олиб келади.
Юšорида билдирилган мулоќазаларга таянган ќолда мавзу юзасидан šуйидаги хулосаларга келиш мумкин:

  1. Тарбия жараёнининг асосини ижтимоий ќаётнинг объектив талабларини, шахснинг ижтимоий моќиятини ќамда табиатини акс эттирувчи šонуниятлар ташкил этади.

Тарбия жараёнини илмий асосланган тарзда олиб бориш унинг šонуниятларини чуšур œрганишни талаб этади.

  1. Тарбия жараёнининг мувоффаšияти уни ташкил этишда кандай тамойилларга кœра иш кœрилаётганлигига ќам бођлиš. Тар­бия тамойиллари-ёш авлодни тарбиялаш маšсадидан келиб чиšадиган ва комил инсонни тарбиялашнинг мазмуни, методлари ва йœналишига šœйиладиган энг муќим талабларни белгилаб берувчи асосий ђоя ва šоидалар йиђиндисидир.

  2. Тарбия жараёнини ташкил этишда œšувчи томонидан šœлланиладиган методлар ќам муќим аќамиятга эга бœлиб, улар ижтимоий жамият томонидан таълим мутахассислари олдига šœйилган ёш авлодни ќар томонлама баркамол, эркин, ижодкор, мустаšил фикр эгаси этиб тарбиялаш вазифалари билан белгиланади. Тарбия методлари œзаро œхшаш жиќатларига кœра уч гуруќга бœлинади (-чизма).

Тарбия жараёнида šœлланиладиган тарбия воситалари тарбия методлари аќамиятини кучайтиришга хизмат šилади.



Download 0,87 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   22   23   24   25   26   27   28   29   ...   32




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish