Практикум по статистике. (2 издание). Тащкент изд. «Iqtisod-moliya»

MODDIY ISHLAB CHIQARISh VA XIZMAT KO’RSATISH STATISTIKASI


Uslubiy ko’rsatmalar va namunaviy misollar yechish.
Ushbu mavzuni mukammal o’rganish va olgan nazariy bilimlarni mustahkamlash va chuqurlashtirish uchun o’quvchi quyidagilarni bilishi va bajara olishi kerak:

• 
  ishlab chiqarish tarmoqlari va xizmat ko’rsatuvchi tarmoqlar mahsulotlari farqini;
  
• 
  sanoat, qishloq xo’jaligi, qurilish tarmoqlarida ishlab chiqarilgan va xizmat ko’rsatuvchi tarmoqlarida yaratilgan mahsulot hajmini aniqlashni;
  
• 
  ishlab chiqarilgan va yaratilgan mahsulot hajmiga ta’sir qiluvchi omillarni baholashni;
  
• 
  ishlab chiqarilgan va yaratilgan mahsulot hajmining dinamikasini turli baholarda statistik tahlil qilishni.
  

Sanoat tarmog’i faoliyatining natijaviy ko’rsatkichi mahsulotdir. Mahsulot esa xom- ashyoning tashqi ko’rinishiga ta’sir etib, yangi ko’rinishga va qiymatga keltirilgan holatidir.

Xizmat ko’rsatish tayyor mahsulotni tashqi ko’rinishiga ta’sir etmay, balki uning qiymatini o’zgarishiga olib keladi.

Sanoat tarmog’ining mahsulot va xizmatlar tarkibi quyidagi ko’rsatkichlardan tashkil topadi:

YAICH

bu yerda:

 S_m  S_x  Bar  E_x.m  NoICHm  NM.X  Zm.q  I / Ch_{q ,}

S_m – sotilgan mahsulot hajmi;

S_х – sotilgan xizmatlar hajmi;

Bar – barter usuli bilan almashtirilgan tovarlar hajmi;

E_x.m – eksport qilingan mahsulot va xizmatlar hajmi;

NoICHm –noishlab chiqarish bo’limlariga jo’natilgan tovarlar qiymati;

NM.X - xodimlarga berilgan natura shaklidagi mehnat xaqi;

Zm.q – Zaxiradagi sotilgan mahsulot qiymatini o’zgarishi;

I / Ch_q – tugallanmagan ishlab chiqarishning qoldiq qiymati. Mahsulotlar natura, shartli natura va qiymat shaklida hisoblanadi.

Mahsulotni natura holatda hisobga olinishi shu mahsulotni iste’mol qiymatini

ifodalab, uning fizik xususiyatiga bog’liq bo’lgan birligi bilan o’lchanadi. (mahsulot soni, vazni, uzunligi, maydoni va hokazo). Bir xil turdagi mahsulotlarning hajmini umumlashtirib hisoblab bo’lmaydigan holatlarda mahsulot hajmi shartli o’lchov

birliklarida hisobga olinadi va quyidagi formula yordamida hisoblanadi:

^Qshart.nat.max ^{ q}nat. ^{ Kq.h.k ,}

shart.nat.max nat.

bu yerda: _Q - mahsulotning shartli natura o’lchovidagi miqdori, _q -

natural mahsulotlar yig’indisi, _Kq.h.k

aylantirish koeffitsyenti.

- mahsulotni shartli – natura o’lchov birligiga

Turli mahsulotlarning umumiy hajmi faqat qiymat holatida hisobga olinib, bunda mahsulot sifati, chetga sanoat xarakteridagi xizmat ko’rsatish, tugallanmagan ishlab chiqarish qiymatlari ham hisobga olinadi.

Ishlab chiqargan mahsulot hajmi joriy baholar va solishtirma baholarda ifodalanadi.

1. 
   joriy baholarda,
   

0
I ^ I ^ I

_  ^p1^q1

_  ^p1^q1 _ ^{ p0 q}_{1 ,}

0
pq p

^q _ p q

 ^p0 ^q1  ^p0 ^q0

2. 
   solishtirma baholarda,
   

_ ^q1 ^p0

^{I q} _q p ^.

1. 
   
   0
   
   0
   misol. Hisobot yili uy xo’jaligi texnikasini ishlab chiqaruvchi korxona tomonidan 15 ming dona “Changyutkich” ishlab chiqarilgan. Shundan 11 ming donasi hisobot davrida har biri 200 ming so’mdan sotildi. Qolgan changyutkichlar tayyor mahsulotlar omborxonasiga jo’natildi va ular keyingi yili har bir donasi 250 ming so’mdan sotildi. Hisobot yili korxona xodimlari tomonidan chetga sanoat xarakteridagi 2500 ming so’mlik xizmat ko’rsatildi. Korxonaga tegishli bo’lgan noishlab chiqarish bo’limlariga 1000 ming so’mlik o’z mahsulotidan jo’natildi. Korxonaning tugallanmagan ishlab chiqarishi yil boshiga 12000 ming so’m, yil oxirida esa 14250 ming so’mni tashkil etgan.