Практикум по статистике. (2 издание). Тащкент изд. «Iqtisod-moliya»

18 masala. Ikkita sanoat korxonasi bo’yicha mahsulot ishlab chiqarish xarajatlari haqida quyidagi ma’lumotlar keltirilgan (mlrd so’m):

Xarajat turlari	1-korxona	2-korxona
Xomashyo va asosiy materiallar Yordamchi materiallar Yoqilg’i Elektroenergiya Amortizatsiya Mehnat haqi va ijtimoiy sug’urtaga ajratmalar Boshqa xarajatlar	25,1 2,6 4,9 1,7 3,1 5,3 1,3	47,3 3,3 1,2 1,8 3,7 21,8 2,9
Jami	44,0	82,0

1) har bir korxona bo’yicha xarajat turlarini umumiy xarajatdagi hissasini aniqlang;
2) natijalarni diagrammalarda aks ettiring;
3) xulosalar qiling.


19 masala. Yoqilg’i qazib olish tarkibi quyidagi ma’lumotlar bilan ifodalanadi:

Yoqilg’i turlari	Jamiga nisbatan, %
	O’tgan yil	Joriy yil
Neft Gaz Ko’mir Boshqa turlari	35,8 15,5 42,7 6,0	45,0 23,1 29,0 2,9

Agar joriy yilda neft qazib olish hajmi o’tgan yilga nisbatan 14,5% oshgan bo’lsa, bu davr ichida jami qazib olingan yoqilg’i hajmi qanday o’zgaradi?

20 masala. Hisobot yilining boshida korxona xodimlari tarkibida erkaklar salmog’i 55,0% ni tashkil etgan. Hisobot yili davomida barcha xodimlar soni 15,8%, erkaklar soni esa 18,4% oshgan bo’lsa, korxonadagi ayollarning soni qanday o’zgaradi?
III bob. O’RTACHA MIQDORLAR


Uslubiy ko’rsatmalar va namunaviy misollarni yechish

Mutlaq va nisbiy miqdorlar statistikaning asosiy ko’rsatkichlari bo’lsa-da, ijtimoiy hodisalarga umumlashtirib baho bera olmaydi. Bu vazifani statistikada o’rtacha miqdorlar bajaradi.

Bu mavzu bo’yicha talaba olgan nazariy bilimini quyidagi ko’rsatkichlarni hisoblashni o’rganish bilan mustahkamlashi mumkin:

1. 
   Arifmetik o’rtacha, garmonik o’rtacha va boshqa analitik o’rtachalarni hisoblashni;
   
2. 
   O’rtachalarning matematik xossalari va ulardan foydalanishni;
   
3. 
   Arifmetik o’rtachani «shartli moment» usulida hisoblashni;
   
4. 
   Tuzilmaviy o’rtachalarni aniqlashni hamda ularning qo’llanilishini.
   

Arifmetik o’rtacha – o’rtachaning amaliyotda keng qo’llaniladigan turidir. U o’z navbatida, oddiy va tortilgan ko’rinishda bo’ladi.
Oddiy arifmetik o’rtacha – o’rtalashtirilayotgan variant(had)lar takrorlanmaydigan paytda qo’llaniladi va quyidagi formula bilan aniqlanadi:

bu yerda: lar o’rganilayotgan belgining variantlari; -variantlar soni; -o’rtacha miqdor.


1-misol. Kichik korxonada 10 ta ishchi ishlaydi va ular fevral oyida quyidagicha maosh olishgan (ming so’mda): 375, 373, 370, 462, 460, 455, 457, 548, 544, 560.
Yechish.
O’rtacha ish haqini hisoblash uchun variantlarning yig’indisini ularning soniga bo’lamiz:

Demak, kichik korxonada ishchilarning o’rtacha oylik ish haqi 460,4 ming so’mni tashkil etgan.