Практикум по статистике. (2 издание). Тащкент изд. «Iqtisod-moliya»

1-misol. Mamlakat aholisining pul daromadlari haqida quyidagi ma’lumotlar berilgan, (mlrd so’m hisobida).

Pul daromadlari manbai	Jamiga nisbatan salmog’i, %
	Bazis davr	Hisobot davri
Jami – pul daromadlari	100,0	100,0
Shu jumladan:
-tadbirkorlik faoliyatidan olingan daromad	12,0	11,7
-mehnat haqi	63,9	64,9
-ijtimoiy to’lovlar	14,1	12,9
-xususiy mulkdan daromad	7,8	8,3
-boshqa daromadlar	2,2	2,2

Aniqlang:
1) mutlaq tarkibiy siljishlar chiziqli koeffitsiyentini;
2) mutlaq tarkibiy siljishlar o’rta kvadratik koeffitsiyentini;
3) nisbiy tarkibiy siljishlar o’rta kvadratik koeffitsiyentini;
4) K.Gatev va A.Salai integral koeffitsientlarini.


Yechish. Koeffitsiyentlarni hisoblash uchun quyidagi ishchi jadvalni tuzamiz:

Pul daromad-lari manbayi	Salmog’i, %		Hisoblangan qiymatlar
	Bazis davr	Joriy davr
Tadbir-korlik faoliya-tidan olingan daromad	12,0	11,7	0,09	0,0075	144,0	136,89	23,7	0,0002
Mehnat haqi	63,9	64,9	1,00	0,0156	4083,21	4212,01	128,8	0,0001
Ijtimoiy to’lovlar	14,1	12,9	1,44	0,1021	198,81	166,41	27,0	0,0020
Xususiy mulkdan daromad	7,8	8,3	0,25	0,0321	60,84	68,89	16,1	0,0010
Boshqa daromad-lar	2,2	2,2	-	-	4,84	4,84	4,4	-
Jami	100,0	100,0	2,78	0.1573	4491,70	4589,04	x	0,0033

1. 
   Mutlaq tarkibiy siljishlar chiziqli koeffisiyenti quyidagiga teng:
   

.
Joriy davrda bazis davrga nisbatan aholi pul daromadlari ayrim manbalarining salmog’i 0,6 foizga o’zgargan.

2. Mutlaq tarkibiy siljishlar o’rtacha kvadratik koeffisiyenti quyidagiga teng:

3. Nisbiy tarkibiy siljishlar o’rtacha kvadratik koeffisiyenti quyidagiga teng:
;
4. K.Gatev koeffisiyenti quyidagiga teng:
;
5. A.Salai koeffisiyenti quyidagiga teng:

Hisoblangan koeffitsiyentlarning qiymatlari bazis va joriy davrlarda pul daromadlari manbalari tarkibidagi tafovutlarning past darajada ekanligini ko’rsatadi.
II. Nominal daromad – bu bevosita xodim mehnatining miqdoriga va sifatiga qarab to’lanadigan haq bo’lib, u pul shaklida jami daromadni o’z ichiga oladi. Nominal daromad quyidagicha hisoblanadi:
ND = MBOD + MKD,
bu yerda: MBOD – mehnat bilan olingan daromad; MKD – mulkdan kelgan daromad.
Real daromad - jami pul daromadlaridan turli to’lovlar (soliqlar, ijtimoiy sug’urta to’lovlari)ni chegirib tashlangandan keyin qolgan qismi (sof pul daromadlari)ni baho indeksiga bo’lish yordamida aniqlanadi:
,
bu yerda: TT- transfert to’lovlari evaziga tushgan daromadlar;
ST – soliqlar va turli to’lovlar; - bahoning umumiy indeksi.
Ixtiyordagi daromad – majburiy to’lovlar va badallar to’langandan keyin qolgan daromaddan iborat, ya’ni:
ID=RD – (MT+B),
bu yerda: MT – majburiy to’lovlar; B – badallar.
Aholining real daromadlari dinamikasi nominal daromadlar indeksini baho indeksiga nisbati orqali aniqlanadi:
yoki
bu yerda: - real daromad indeksi; - joriy yildagi nominal daromad; - o’tgan yildagi nominal daromad; - joriy yildagi real daromad.


2-misol. Mamlakat aholisining pul daromadlari haqida quyidagi ma’lumotlar berilgan, (mlrd so’m hisobida).

Ko’rsatkichlar	Bazis davr	Hisobot davri
Pul daromadlari:
-tadbirkorlik faoliyatidan olingan daromad	1066,9	1285,5
-mehnat haqi	5690,2	7092,9
-ijtimoiy to’lovlar	1253,4	1407,4
-xususiy mulkdan olingan daromad	694,5	904,2
-boshqa daromadlar	195,5	240,0
Pul xarajatlari va jamg’armalar
-mahsulot sotib olish va xizmatlar uchun to’lovlar	6147,2	7624,4
-majburiy to’lovlar va turli badallar	737,5	1000,9
-ko’chmas mulk sotib olish	180,1	255,2
-moliyaviy aktivlarni ko’paytirish xarajatlari	1835,7	2049,5
Bahosi indeksi, marta	1,120	1,117

Aniqlang:
1) joriy baholarda aholining nominal va ixtiyoridagi daromadlarini;
2) aholining nominal va ixtiyordagi daromadlari indeksini;
3) aholining real ixtiyoridagi daromadlarini;
4) aholining real ixtiyoridagi daromadlari indeksini.
Yechish.
1. Aholining nominal pul daromadlari quyidagiga teng:
bazis davrda
ND₀ = 1066,9+5690,2+1253,4+694,5+195,5=8900,5 mlrd so’m,
joriy davrda
ND₁=1285,5+7092,9+1407,4+904,2+240,0=10930,0 mlrd so’m,
Aholining ixtiyoridagi pul daromadlari quyidagiga teng:
bazis davrda
ID₀ = ND₀ – MT₀ =8900,5 – 737,5 = 8162,8 mlrd so’m,
joriy davrda
ID₁ = ND₁ – MT₁ = 10930,0 – 1000,9 = 9929,1 mlrd so’m.
2. Aholi nominal pul daromadlari indeksi quyidagiga teng:
10930,0:8900,5 =1,228 yoki 122,8 %.
Aholi ixtiyoridagi pul daromadlari indeksi ushbuga teng,
9929,1 : 8162,8 = 1,216 yoki 121,6%.
Mamlakat aholisining nominal pul daromadlari joriy yilda bazis yilga nisbatan 22,8 foizga, ixtiyoridagi pul daromadlari esa 21,6 foizga oshgan.
3. Aholi real ixtiyoridagi pul daromadlari quyidagiga teng:
bazis davr
RID₀ = RD₀ : I_p = 8162,8 : 1,120 = 7288,2 mlrd so’m,
joriy davr
RID₁ = RD₁ : I_p = 9929,1 : 1,117 = 8889,1 mlrd so’m.
4. Aholi real ixtiyoridagi pul daromadlari indeksi ushbuda teng:
I_RID =RID₁ :RID₀ = 8889,1 : 7288,2 = 1,220 yoki 122,0%.
Mamlakat aholisining real ixtiyoridagi pul daromadlari joriy davrda bazis davrga nisbatan 22 foizga o’sgan.
III. Tovar va xizmatlar iste’moli dinamikasi ham baho indeksini hisobga olgan holda quyidagicha aniqlanadi:
yoki
bu yerda: I_q, I_qp va I_p – mos ravishda mahsulotlarning fizik hajmi, umumiy hajmi va baho indekslari; - joriy davrda iste’mol qilingan tovar va xizmatlarning bazis davr bahosidagi qiymati; - bazis davrda iste’mol qilingan tovar va xizmatlarning bazis davr bahosidagi qiymati.
Daromadlarning o’zgarishini iste’mol hajmiga ta’sirini o’rganishda elastiklik koeffisiyenti( )dan foydalaniladi:

bu yerda: - bazis davrda jon boshiga to’g’ri kelgan o’rtacha daromad hajmi;
- bazis davridagi iste’mol darajasi; - daromadning o’zgarishi; - iste’molning o’zgarishi.
Bu ko’rsatkichlar o’rtacha daromadning 1% o’zgarganida iste’mol darajasi qanchaga o’zgarganligini baholaydi.