Практикум по статистике. (2 издание). Тащкент изд. «Iqtisod-moliya»

22-masala. Mamlakatning YAIM va YAMD ko’rsatkichlarini ifodalovchi ma’lumotlar berilgan (amaldagi haqiqiy baholarda, mln so’m)

Ko’rsatkichlar	2000-y.	2001-y.	2002-y.	2003-y.
Yalpi milliy daromad	3206546,1	4838289,8	7339426,6	9725742,3
Xorijdan olingan mulk daromadi	11036,0	15408,5	5617,4	4177,0
Xorijga berilgan mulk daromadi	60056,6	102388,5	130107,1	143377,1
Pirovard iste’mol sarflari, shu jumladan:	2623650,9	3939266,9	5827629,4	7192136,6
-uy xo’jaligida	1985172,2	2886117,5	4417891,8	5366891,4
-davlat boshqaruvi organlarida	607264,7	906810,2	1339170,3	1717376,4
-uy xo’jaligiga xizmat ko’rsatuvchi notijorat tashkilotlarida	31214,0	46339,2	70567,3	107868,8
Yalpi jamg’arish	?	?	?	?
Asosiy kapitalning yalpi jamg’armasi	780991,0	1375378,3	1648529,6	2069069,7
Moddiy aylanma vositalar zaxirasining o’zgarishi	65951,8	237018,6	285233,2	403500,6

Berilgan ma’lumotlarga asosan:
1) so’roq belgi qo’yilgan ko’rsatkichlarning miqdorini aniqlang;
2) har bir yil uchun yalpi ichki mahsulotni va sof eksportni aniqlang;
3) har bir ko’rsatkichning o’zgarishini dinamikada baholang va izohlang;
4) yalpi ichki mahsulotga nisbatan har bir ko’rsatkich ulushining struktura siljishida bo’lgan o’zgarishlarni;
5) YaIMdan foydalanish strukturasini tavsiflab, uning dinamikada o’zgarishi to’g’risida xulosa qiling.


23-masala. Mamlakatning jamg’arish jarayonini ifodalovchi 2000- 2002-yillarning quyidagi ma’lumotlari majud(joriy baholarda, mlrd so’m):

Ko’rsatkichlar	2000-y.	2001-y.	2002-y.
Yangi sotib olingan vositalar	161,4	305,4	413,4
Ishlab chiqarish va sotish xarajatlari	14,3	20,0	48,0
Er va ko’chmas mulk bilan bo’ladigan vositachilik operatsiyalarining xizmati haqi	2,7	13,0	7,8
Ro’yxatdan chiqqan asosiy vositalarni sotishdan tushum	4,9	57,1	15,3
Moddiy aylanma vositalar zaxirasining o’z-garishi	32,1	128,4	100,5
Sotib olingan er va nomoddiy aktivlar	9,5	50,8	67,4
Sotilgan er va nomoddiy aktivlar	3,2	30,0	11,3
Norezident tashkilotlarning kapital uchun to’lagan solig’i	5,7	22,5	40,5
Tashqi dunyoga xayriya qilingan asosiy fondlar	6,2	25,5	46,5
Iqtisodiyotning yalpi jamg’arishi	325,2	606,1	741,3

Jadvaldagi ma’lumotlarga asosan:
1) mamlakatni sof krediti yoki sof qarzlarini hisoblang;
2) kapital bilan qilinadigan operatsiya schyotini tuzing va ko’rsatkichlarni tahlil qiling.
24-masala. Shartli hududning jamg’arish jarayonini 2000-2003-yillarda ifodalovchi quyidagi ma’lumotlar berilgan (joriy baholarda, mlnso’m):

Ko’rsatkichlar	2000-y.	2001-y.	2002-y.
Hududning yalpi jamg’arishi	1501,2	1890,5	1456,7
Sotib olingan imoratlar, asbob-uskunalar, transport vositalari	777,8	947,0	1116,2
Dasturlarni yaratish va sotib olish xarajatlari	67,5	84,0	129,6
Ko’chmas mulk va er bilan bog’liq vositachilik operatsiyalarining xizmati haqi	12,0	13,7	21,0
Ro’yxatdan chiqqan asosiy vositalarni sotishdan tushum	22,0	28,3	42,0
Sotib olingan patentlar, savdo belgisi, avtorlik huquqlari	10,4	15,6	20,7
Sotilgan patentlar, savdo belgisi, avtorlik xuquqlari	4,3	7,2	10,4
Sof sotib olingan er va nomoddiy aktivlar	28,5	43,7	66,9
Norezident-tashkilotlarning kapital uchun to’lagan solig’i	27,9	24,6	49,5
Boshqa hududga hadya etilgan asosiy vositalar	28,4	29,7	55,5

Jadvaldagi ma’lumotlarga asosan:
1) shartli hududning sof krediti (sof qarzlari)ni hisoblang;
2) kapital bilan qilinadigan operatsiya schyotini tuzing va izohlang.


25-masala. Shartli mamlakatning nomoliyaviy korxonalar sektorining yalpi jamg’arish jarayonini ifodalovchi quyidagi ko’rsatkichlari mavjud (joriy baholarda, mlrd so’m).

Ko’rsatkichlar	2000-y.	2001-y.	2002-y.
Sotib olingan asosiy vositalar	324,0	366,2	438,9
Asosiy vositalarning kapital ta’mirlash xarajatlari	11,1	12,8	15,0
Ko’chmas mulk bilan bog’liq vositachilik operatsiyalarining xizmati haqi	2,4	3,0	3,3
Asosiy kapital iste’moli	26,7	37,1	36,5
Aylanma mablag’lar zaxirasi: - yil boshida	66,8	76,8	90,1
- yil oxirida	93,8	107,8	127,5
Sotib olingan savdo belgisi	4,8	5,9	6,7
Sotilgan savdo belgisi	1,8	2,3	2,4
Davlat byudjeti hisobidan sotib olingan asosiy fondlar	11,6	13,5	15,4
Davlat byudjetidan ajratilgan natura ko’ri-nishidagi investitsiya subsidiyasi	7,7	8,9	10,4
Yalpi jamg’arish	520,5	580,6	590,4

Jadvaldagi ma’lumotlarga asosan:
1) nomoliyaviy korxonalar sektorining sof krediti (sof qarzlari)ni hisoblang.
2) nomoliyaviy korxonalar sektorining kapital bilan qilinadigan operatsiya schyotini tuzing va izohlang.
XVII-bob. Aholi turmush darajasi statistikasi


Uslubiy ko’rsatmalar va namunaviy misollarni yechish
Aholi turmush darajasini o’rganishda talaba olgan nazariy bilimlarini mustahkamlash va ko’nikmalar hosil qilish uchun quyidagi ko’rsatkichlarni aniqlay olishi va statistik tahlil qila olishi zarur:

• 
  aholi daromadlari va xarajatlari hajmi hamda tarkibini;
  
• 
  aholining jon boshiga to’g’ri keladigan daromadlari va xarajatlari dinamikasini;
  
• 
  nominal va real daromad hajmi, tarkibi va dinamikasini;
  
• 
  ixtiyordagi real daromad hajmi, tarkibi va dinamikasini;
  
• 
  daromadlarni tabaqalashuvi ko’rsatkichlari darajasi va dinamikasini;
  
• 
  qashshoqlik darajasi va dinamikasini.
  

I. Aholi jon boshiga to’g’ri keladigan o’rtacha yillik daromad quyidagicha aniqlanadi:

yoki
bu yerda: - aholi jon boshiga to’g’ri keladigan o’rtacha daromad (yoki - aholi turmush darajasi koeffisiyenti); SMD – sof milliy daromad, so’m; - aholining o’rtacha yillik soni, kishi.
Aholining turmush darajasi o’sishi uchun SMDning o’sish sur’ati aholining o’sish sur’atidan tezroq bo’lishi kerak. Buni aniqlash uchun turmush darajasi indeksini hisoblash zarur.
yoki ,
bu yerda: - aholi turmush darajasi indeksi; - mos ravishda joriy va bazis davrlarida aholi turmush darajasi koeffitsientlari.
Agar > 1 bo’lsa iqtisodiy o’sish sodir bo’ladi, ya’ni aholi turmush darajasi oshgan, agar < 1 bo’lsa aksicha va = 1 bo’lsa aholi turmush darajasi o’zgarmagan bo’ladi.
Aholi daromadlari va xarajatlari tarkibi, tarkibining siljishi quyidagi ko’rsatkichlar orqali tavsiflanadi:

1. aholi daromadlari va xarajatlari salmog’i,

bu yerda: , – daromadlar va xarajatlar salmog’i; - daromadalar; - xarajatlar.
2. daromadlar(xarajatlar) tarkibiy siljishlarini baholovchi ko’rsatkichlar:
a) mutlaq tarkibiy siljishlar chiziqli koeffisiyenti,

b) mutlaq tarkibiy siljishlar o’rtacha kvadratik koeffisiyenti,

d) nisbiy tarkibiy siljishlar o’rtacha kvadratik koeffisiyenti,
;

e) K.Gatev koeffisiyenti, ;

f) Salai koeffisiyenti, .

bu yerda: - davrlar yoki hududlar bo’yicha daromad(xarajat) turlari bo’yicha salmoq; n – daromad (xarajat) turlari hajmi, ya’ni tarkibini tashkil qiluvchi elementlar soni.