Poliz ekinlari

Адабиётлар: 1; 2; 3; 5; 6; 8.
1. Полиз экинлари Қовоқдошлар (Суcурбитаcеае Жусс) деган ботаник оилага киради, бу оила ёпиқ уруғли ўсимликларнинг жуда йирик бир оиласи бўлиб, 103 та туркум ва 1100 дан кўра кўпроқ турларни ўз ичига олади. Бу ўсимликларнинг кўпчилиги тропик ва субтропик мамлакатларда тарқалган, ерга ёйилиб ёки палак ёзиб ўсувчи бир йиллик ўсимлик ҳисобланади.
Мамлакатимизда полиз экинларидан қовун, тарвуз, йирик мевали ва мускат қовоқ экилади. Уларнинг характерли белгилари қуйидагилардир: жингалаклари бўлади, гуллари айрим жинсли, ҳашоратлар ёрдамида чангланади (энтомофил), эркак гули бир кун яшайди, эрталаб очилиб, кечқурун ёпилади. Меваси қовоқ мева, уруғлари эндоспермсиз, йирик муртакли ва иккита ясси уруғпаллали бўлади. Қовоқдошлар иссиқлик ва қурғоқчиликка чидамли, ёруғсевар қисқа кун ўсимликлари бўлиб, тупроқ унумдорлигига унча талабчан эмас.
2. Қовун 40 дан ортиқ турларни ўз ичига оладиган Cуcумис Л. туркумига киради, шу турлар орасида фақат қовун билан бодринг турлари маданий ўсимликлар бўлиб ҳисобланади.
А.И.Филов (1960,1969) таклиф этган классификацияга мувофиқ, қовунларнинг ҳаммаси еттита кенжа турни ўз ичига оладиган Cуcумис мело Аданс. деган битта турга бирлаштирилади, бу кенжа турларнинг учтаси (Ўрта Осиё- ссп. ригидус (Панг.) Фил., Кичик Осиё-ссп. ориентале Сагерет, оврупо-ссп. эуропаеус Фил қовунлари маданий, учтаси (илонсимон қовун-ссп. флехуосус Л., хитой қовуни-ссп. Чиҳенсис Панг. ва хушбўй ёки ҳидли қовун-ссп. Субспантанеус Фил.) ярим маданий ва биттаси (далада бегона ўт тариқасида ўсадиган ссп. агрестис Науд номли қовун) ёввойидир.
Маданий қовун кенжа турларини А.И.Филов тур-хилларига ёки экотипларга ажратади.
Ўрта Осиё кенжа тури меваларида қанд моддалари ҳаммадан кўп бўлиши билан ажралиб туради. Палаги узун, қаттиқ туклар билан қопланган, думалоқ-қиррали шаклда бўлиб, бўйи 2,5-3 метрга боради, тўртинчи тартибгача борадиган ён новдалар чиқаради.
Ҳандалаклар-вар. Чандалак (Панг.) Греб- вегетация даври 55-70 кун. Мевалари майда (0,5-2 кг), думалоқ ёки ясси тортган, суст сегментланган, пўсти жуда сийрак тўрли бўлиб, юмшоқ. Эти серсув, таркибидаги қанд моддалари ўртача миқдорда (6-8 %), хушбўй.