Politechnika łÓdzka

Typoszereg wartościowościowy rozróżnia się za pomocą grup wartości elementów tworzących daną grupę typoszeregową i oznacza się ją odpowiednim oznaczeniem znakowym danego typu np. E12. Dla rezystorów praktycznie wykorzystywanym szeregiem jest szereg E16. W tablicy 10.3 podano zestawienie najczęściej używanych szeregów E elementów rezystancyjnych.
Tablica 10.3.

Lp.	Oznaczenie typoszeregu	Stosowane wartości [Ω, kΩ]	Tolerancja
1.	E6	10, 15, 22, 33, 47, 68;	[20 %]
2.	E12	10, 12, 15, 18, 22, 27, 33, 39, 47, 56, 68, 82;	[10 %]
3.	E16	10, 12, 15, 18, 22, 27, 33, 39, 47, 51, 56, 62, 68, 75, 82, 91;	[5 %]
4.	E24	10, 11, 12, 13, 15, 16, 18, 20, 22, 24, 27, 30, 33, 36, 39, 43, 47, 51, 56, 62, 68, 75, 82, 91;	[5 %]

W tablicy 10.4 podano zestawienie najczęściej produkowanych i stosowanych w urządzeniach rezystorów szeregu E16. Jak widać z tabeli – wartości rezystancji danej grupy jest powtórzeniem poprzedniej, jak i powieleniem na kolejną grupę.
Tablica 10.4.

	A	B	C	D	E	F	G	H
	mΩ	Ω	Ω	Ω	kΩ	kΩ	kΩ	MΩ
Jednostka 	1	1	1	1	1	1	1	1
Lp.
1.	R 100	1 R	10 R	100 R	1 k	10 k	100 k	1 M
2.	R 120	1 R 2	12 R	120 R	1 k 2	12 k	120 k	1 M 2
3.	R 150	1 R 5	15 R	150 R	1 k 5	15 k	150 k	1 M 5
4.	R 180	1 R 8	18 R	180 R	1 k 8	18 k	180 k
5.	R 220	2 R 2	22 R	220 R	2 k 2	22 k	220 k	2 M 2
6.	R 270	2 R 7	27 R	270 R	2 k 7	27 k	270 k
7.	R 330	3 R 3	33 R	330 R	3 k 3	33 k	330 k	3 M 3
8.	R 390	3 R 9	39 R	390 R	3 k 9	39 k	390 k
9.	R 470	4 R 7	47 R	470 R	4 k 7	47 k	470 k	4 M 7
10.	R 510	5 R 1	51 R	510 R	5 k 1	51 k	510 k
11.	R 560	5 R 6	56 R	560 R	5 k 6	56 k	560 k	5 M 6
12.	R 620	6 R 2	62 R	620 R	6 k 2	62 k	620 k
13.	R 680	6 R 8	68 R	680 R	6 k 8	68 k	680 k	6 M 8
14.	R 750	7 R 5	75 R	750 R	7 k 5	75 k	750 k	7 M 5
15.	R 820	8 R 2	82 R	820 R	8 k 2	82 k	820 k
16.	R 910	9 R 1	91 R	910 R	9 k 1	91 k	910 k

Typoszereg gabarytowy rozróżnia się na podstawie wymiarów gabarytowych obudów elementów lub ich wymiarów geometrycznych.


Typoszereg gabarytowy rezystorów SMD (ang. Surface Mount Technology) – głównie wytwarzanych do montażu powierzchniowego produkowanych układów elektronicznych, rozróżnia się za pomocą oznaczeń numerowych, który oznacza kod ich obudów (tzw. rastru). Rezystory te są wykonywane z takiego samego materiału i w taki sam sposób, lecz różnią się wymiarami. Najczęściej stosowane rastry rezystorów SMD posiadają odpowiednio następujące oznaczenia: 0402, 0603, 0805, 1206, 1210, 1812, 0201, 1210, 2512, oraz minimelf 0204, melf 0207, a także rezystory mocy SMD.

Im mniejsze są rastry obudów rezystorów SMD, tym rezystory te mają mniejszą moc znamionową. W tablicy 10.5 podano zestawienie mocy znamionowych dla odpowiednich rastrów elementów rezystancyjnych subminiaturowych SMD.

Tablica 10.4.

Lp.	Raster rezystora SMD	Dopuszczalna moc znamionowa [W]
1.	0603	1/10 W
2.	0805	1/8 W
3.	1206	1/4 W
4.	1210	1/2 W
5.	2512	1 W

Dla rezystorów SMD wartości rezystancji są kodowane wg odpowiedniego sposobu.
Na rys. 10.16 przedstawiono przykład umieszczania kodów wartości rezystancji na obudowach rezystorów SMD.





Rysunek 10.16 Przykładowe kody rezystorów SMD umieszczone na ich obudowach.
Przykładowy kalkulator kodu oznaczeń wartości rezystorów SMD można znaleźć pod adresem:
{
https://www.utmel.com/tools/smd-resistor-code-calculator?id=33
}

Bardzo ważnym parametrem rezystorów jest tolerancja. Tolerancja wartości rezystora określa, jak bardzo jego wartość rzeczywista może odbiegać od teoretycznie przewidywanej przez producenta wartości znamionowej. Wartość tolerancji odnoszona jest również do szerokiego zakresu jego czynników wykonania, a w szczególności do temperatury pracy. Dla produkowanych rezystorów na masową skalę tolerancja może wynosić od 0,005%, do 20% maksymalnie.

Wartości rezystorów tzw. dokładnych są najczęściej wykonywanie za pomocą specjalnych środków produkcji (produkcja jednostkowa lub ręczna), bowiem ich tolerancja wartości uzyskiwana jest od części ułamkowych.

Tolerancja rezystorów przemysłowych (np. rozruchowych, grzewczych itp.) nie ma aż tak wielkiego znaczenia jak dla rezystorów pomiarowych i sięga nawet do 20%.

Do oznaczania wartości rezystorów małych mocy (najczęściej stosowanych w elektronice – tzw. technologii przewlekanej THT⁵) stosuje się tzw. kolorowy kod paskowy.

Na rys. 10.17 przedstawiono kod paskowy kolorowy, do oznaczania wartości rezystorów.

Rysunek 10.17 Paskowy kod kolorowy rezystorów.

Wartość rezystancji przedstawionej na rys, 10.17 wynosi 25 kΩ 5%.

Przykładowy kalkulator kodu paskowego do rezystorów można znaleźć pod adresem:

{
https://pl.mouser.com/technical-resources/conversion-calculators/resistor-color-code-calculator
}
Potencjometry.


Potencjometrem lub rezystorem nastawnym nazywamy typ rezystora z możliwością płynnego nastawiania wartości jego rezystancji. Na rys. 10.18.a przedstawiono symbol graficzny potencjometru regulacyjnego, a na rys 10.18.b potencjometru nastawnego.





Rysunek 10.18 Symbol potencjometru regulacyjnego a., oraz nastawnego b.
Potencjometr jest elementem przeznaczonym do zmian wartości rezystancji w określonym zakresie podczas pracy urządzenia, co oznacza, że nie jest znana wartość jego rezystancji w fazie powstawania urządzenia w którym jest on zastosowany (np. potencjometr siły głosu w radioodbiorniku).

Dobór danego typu potencjometru do zastosowania wynika z jego cech szczególnych – z których najważniejszą zawsze jest wygoda użytkownika podczas obsługi danego typu urządzenia. Do najczęstszych zastosowań potencjometrów należą elementy regulacyjne maszyn i urządzeń, sprzęt medyczny, laboratoryjny oraz urządzenia RTV.

Podczas zmian wartości rezystancji na potencjometrze zmienia się wartość mocy traconej na nim, w związku z tym dobierając dany potencjometr do zastosowania należy brać pod uwagę maksymalną moc znamionową tego elementu, bowiem w krytycznej sytuacji – po przekroczeniu jego mocy znamionowej, element ten ulegnie zniszczeniu (spaleniu się).

Drugim czynnikiem narażenia dla potencjometrów staje się czas ich eksploatacji. Obecnie z związku z uwarunkowaniami cywilizacyjnymi – zwłaszcza zanieczyszczeniami przedostającymi się przez powietrze atmosferyczne (w tym pyły i kurz), wkładka rezystancyjna potencjometru jako czynny element, ulega procesowi starzenia się w wyniku utleniania, co po pewnym czasie objawia się utratą kontaktu elektrycznego z bieżnią jego ślizgacza. Z tego powodu obecnie coraz w mniejszym stopniu stosuje się potencjometry montażowe – zastępując je równoważnym dzielnikiem oporowym, zaś pozostawiając je jedynie tam gdzie to jest absolutnie koniecznie.

W tablicy 10.5 podano zestawienie najczęściej produkowanych potencjometrów, użytkowanych we współczesnych urządzeniach.

Tablica 10.5.

Lp.	Rodzaj	Typ elementu	Zastosowanie
1.		potencjometr węglowy regulacyjny z osią karbowaną; moc 0,25W,	ogólne zastosowania w sprzęcie elektrotechnicznym i elektronicznym,
2.		potencjometr węglowy STEREO regulacyjny z osią karbowaną; moc 0,25W,	ogólne zastosowania elektroniczne – w sprzęcie AUDIO, oraz elektrotechniczne,
3.		potencjometr węglowy regulacyjny z osią karbowaną i wyłącznikiem; moc 0,25W,	ogólne zastosowania elektroniczne – w sprzęcie AUDIO, oraz elektrotechniczne,
4.		potencjometr węglowy regulacyjny składany z osią wydłużoną; moc 0,25W,	elektroniczne i w sprzęcie AGD,
5.		potencjometr węglowy STEREO regulacyjny z krótką osią karbowaną i wyłącznikiem; moc 0,25W,	elektroniczne w sprzęcie AUDIO,
6.		potencjometr węglowy; moc 1W,	przemysłowe zastosowania elektroniczne APARATOWE, np. nastawianie prędkości wirowania napędu maszyn,
7.		potencjometr drutowy; moc 1W,	laboratoryjne zastosowania elektroniczne APARATOWE, w sprzęcie pomiarowym, np. nastawianie wartości temperatury itp, ,
8.		potencjometr węglowy lub drutowy wieloobrotowy HELI z przekładnią planetarną, węglowy; moc 0,5W,	laboratoryjne zastosowania elektroniczne APARATOWE, w sprzęcie zasilającym i pomiarowym, np. nastawianie wartości napięcia w zasilaczach laboratoryjnych itp, ,
9.		potencjometr węglowy montażowy TRYMER; moc 0,125W,	elektroniczne w sprzęcie AUDIO oraz RTV / AGD,
10.		potencjometr węglowy montażowy TRYMER zabudowany; moc 0,125W,	elektroniczne w sprzęcie AUDIO oraz RTV,
11.		potencjometr węglowy montażowy MINI TRYMER zabudowany; moc 0,125W,	elektroniczne w sprzęcie AUDIO oraz RTV,
12.		potencjometr węglowy montażowy wieloobrotowy HELI; moc 0,125W,	elektroniczne w sprzęcie laboratoryjnym,
13.		potencjometr węglowy z bieżnią ślizgową; moc 0,25W,	w sprzęcie RTV oraz AUDIO zwłaszcza elektroakustycznym,
14.		potencjometr drutowy wieloobrotowy HELI z przekładnią planetarną, węglowy; moc 1W,	laboratoryjne zastosowania elektroniczne POMIAROWE, w MOSTKACH POMIAROWYCH i sprzęcie zasilającym,
15.		potencjometr węglowy wieloobrotowy HELI z przekładnią planetarną, węglowy; moc 1W, w obudowie IP68.	zastosowania przemysłowe elektroniczne i regulacyjne – np. do zabudowy w szafach aparatowych.