Pitkeriw qánigelik jumısı

Sultan Wayıs tawı Ámiwdáryanıń oń jaǵasında, Tórtkúl menen Nókis qalalarınıń arasında jaylasqan. Ol qubla bóliminde keńlik boyınsha, al arqa tárepinde meridian baǵıtta jaylasqan bolıp, arqadan qublaǵa uzınlıǵı 40 kilometrden artıq, keńligi 10-15 km. Jer betiniń dúzilisi boyınsha onıń qubla bólimi ǵana tawǵa tán relef túrinde saqlanıp qalǵan. Bul bóliminde tik janbawırları, taw alapları hám elege shekem topıraq payda bolmaǵan kristallı taw jınıslarınan dúzilgen jar taslar jiyi ushırasadı. Sultan Wáyis tawınıń eń biyik tóbesi de usı jerde (Qarashúńgil tawı), onıń okean qáddinen biyikligi 473 metr. Sultan Wayıs tawınıń orta hám arqa bólimlerinde juwılıw jaǵdayı júdá kúshli bolǵan hám uzaq dawam etken. Onıń absolyut biyikligi 300-350 metr átirapında. Relefiniń dúzilisi boyınsha olar arqa tárepinde áste-aqırın Qaraqalpaqstan Qızılqumı menen tutasıp ketedi.
Jıllıq jawın-shashın muǵdarı hádden tısqarı az bolǵanlıqtan Sultan Wayıs tawında turaqlı aǵın suwlar joq. Biraq waqıtsha aǵatuǵın saylar, ásirese, Sultan Wayıs tawınıń qubla bóliminde kóp tarqalǵan. Olardıń eń úlkenleri Sultan baba say, Urı say hám t.b.
Qubataw - Ámiwdáryanıń sol jaǵasında Tashawız qalasınan 50 km arqa tárepte jaylasqan. Ol iyelegen maydanı boyınsha ádewir kishi bolıp, salıstırmalı biyikligi 70-80 metr átirapında.
Jumırtaw - meridian baǵıtta, Ámiwdáryanıń sol jaǵasında jaylasqan. Ol geologiyalıq dúzilisiniń uqsaslıǵı hám jer astındaǵı fundamentiniń bir tutaslıǵı boyınsha Sultan wayıs tawınıń ajıralmas bir bólegi. Olar bir-birinen Ámiwdáryanıń házirgi ańǵarı boyınsha ajıraladı. Jumırtawdıń eń bálent tóbesi átirapındaǵı Ámiwdárya deltası jer betinen 70 metr joqarıda jaylasqan.
Beltaw (Bórshitaw) - Ámiwdárya hám Aqshadárya tarmaqlarınıń arasında Aral teńizinen qubla baǵıtta jaylasqan ústirtlik. Beltawdı qurawshı úshinshi dáwir teńiz shógindileri ústirtliktiń jer betine jaqın jaylasqan. Jer betiniń dúzilisi ústirtlik túrinde bolǵanı menen de, onıń tegis relefin waqıtsha aǵatuǵın bir neshe mayda saylar hám ǵaz-qatar bolıp dizbeklesip jaylasqan úyinshik-úyinshik qumlar ádewir buzıp kórsetedi. Háreket etiwshi qum dizbekleri de hár jerde ushırasadı. Beltaw ústirtliginde hádden tısqarı tegis ayırım bólek maydanlardı da jiyi ushıratamız. Olardıń beti tórtinshi dáwirdegi úgiliw jaǵdayı nátiyjesinde payda bolǵan allyuvial shógindileri menen jabılǵan. Biraqta bul shógindiler shól klimatı sharayatında júdá qalıń qatlam payda etpegen. Sonlıqtan da Beltawdaǵı úshinshi dáwir teńiz shógindileri geypara jerlerinde jerdiń betinde ushıraydı. Beltaw ústirtliginiń teńiz betinen biyikligi 120 metr menen 145 metrdiń arasında. Onıń eń bálent tóbeleri Beltawdıń qubla-batıs bóliminde. Beltawdıń janbawırları barlıq táreplerinde bergelkili emes. Ádewir tik janbawırları (tikligi 28⁰-30⁰) onıń qubla hám batıs táreplerinde, al arqa hám shıǵıs janbawırları ádewir qıya jaylasqan. Qardıń erigen suwları hám jawın-shashınlar waqıtsha aǵatuǵın saylardı payda etip, olar Beltawdıń eteklerinde hár jılı kóp muǵdarda sazlı taw jınısların alıp keledi. Uzaq jıllar dawamındaǵı saylardıń jumısı nátiyjesinde Beltawdıń eteklerine eni 0,5 km ge shekem jetetuǵın prolyuvial shógindileri payda bolǵan.