PhD. Samatov A. A

4.Sifat tizimi registri.
Sifat tizimi registri mavjud qonunlar, sertifikatlashtirish qoidalari va Rossiya davlati me’yoriy hujjatlariga, shuningdek Evropa va xalqaro sifat tizimini sertifikatlashtirish soxasidagi qoida va me’yorlarga mos kelgan holda tuzilgan. Registr faoliyatining asosiy yo‘nalishlari:

• 
  Sifat tizimlarini sertifikatlashtirish;
  
• 
  Ishlab chiqarishni sertifikatlashtirish;
  
• 
  Sertifikatlashtirilgan sifat tizimlaridan va ishlab chiqarishlar ustidan inspeksion nazorat;
  
• 
  Sifat tizimlariga berilgan sertifikatlarni tan olinishi yo‘lida olib boriladigan xalqaro hamkorlik.
  

Rossiyada sifat tizimlarini sertifikatlashtirish bo‘yicha amaliy faoliyat quyidagi asosiy davlat standartlari tomonidan reglamentga solinadi:

• 
  GOST 40. 0003-96. «GOST R. Sertifikatlashtirish tizimi. Sifat tizimlari sertifikatlashtirishni o‘tkazish tartibi»;
  
• 
  GOST 40. 0004-96. «GOST R. Sertifikatlashtirish tizimi. Ishlab chiqarishlarni sertifikatlashtirishni o‘tkazish tartibi;»
  
• 
  GOST 40. 0005-96. «GOST R. Sertifikatlashtirish tizimi. Sifat tizimlari registri. Ishlab chiqarishlar va xizmat ko‘rsatishlar
  

sertifikatlashtirilgan sifat tizimlari ustidan nazorat»;
ularga mos kelgan holda sertifikatlashtirish keltiriluvchi me’yoriy hujjatlar sifatida, Registrda, o‘zida «muqova usuli» bilan, ya’ni deyarli o‘zgarishsiz qabul qilingan xalqaro ISO standartlarini namoyish etuvchi standartlari ishlatiladi:

• 
  GOST R. ISO 9.001-96 «Sifat tizimlari. Loyihalashtirish, tayyorlash, ishlab chiqarish, o‘rnatish va xizmat ko‘rsatishdagi sifatni ta’minlash modeli».
  
• 
  GOST R. ISO 9002-96 «Sifat tizimlari. Ishlab chiqarishda, o‘rnatish va xizmat ko‘rsatishda sifat ta’minlash modeli».
  
• 
  GOST R. ISO 9003-96 «Sifat tizimlari. Tayyor mahsulotni tekshirishda va sinashda sifatni ta’minlash modellari».
  

RF Davstandart tizimida, tizim me’yoriy bazasini yaratish bo‘yicha ishlar tashkil etuvchi, ishlab chiqarishlar va sifat tizimlarini sertifikatlashtirish bo‘yicha davlat siyosatini amalga oshishiga ko‘maklashuvchi, berilgan sohada Rossiya va chet el tajribasi haqida kizikkan tomonlari axborot bilan ta’minlovchi texnik Markaz tuzilgan.
YUqorida keltirilgan asosiy standartlar majmui Registrning asosiy prinsiplarini, tashkiliy tuzilishini o‘rnatadi, sifat tizimlarini sertifikatlashtirish jarayonlarini va inspeksion nazorat ketma - ketligini o‘rnatadi.
Ularni chuqurrok ko‘rib chikaylik.
Sifat tizimlarini sertifikatlashtirish asosiy prinsiplari quyidagilar:

• 
  Ixtiyoriylik;
  
• 
  Tizimga kirishda diskriminatsiyaga yo‘l qo‘ymaslik;
  
• 
  Natijalarning ob’ektivligi va qayta ishlanish imkoniyati;
  
• 
  Konfidensiallik;
  
• 
  Sertifikatlashtirish idoralarini akkreditlash soxasida aniqlilik;
  
• 
  Qonun doirasida mahsulotga qo‘yilgan majburiy talablarni bajarilishini tekshirish;
  
• 
  Ishlab turgan sifat tizimini o‘rnatilgan talablarga mos ravishda hujjatlashtirilganligi.
  

Registr tuzilishi quyidagicha: RF Davstandarti, Registrning Texnik Markazi, ishlab chiqarish va sifat tizimlarini sertifikatlashtirish bo‘yicha Majlis, appelyasiyalar bo‘yicha komissiya, Registrning ilmiy – uslubiy qo‘mitasi, sifat va ishlab chiqarish tizimlarini sertifikatlashtirish bo‘yicha sertifikatlar olgan tashkilotlar.
Rosdavstandart funksiyalari quyidagilardan iborat:

• 
  Registr tuzilishini qo‘llash;
  
• 
  Uning rivojlanishi haqida prinsipial qarorlarni qabul qilish;
  
• 
  Registr faoliyatining asosiy qoidalarini va prinsiplarini ko‘rib chiqish;
  
• 
  Registr faoliyati ustidan nazorat o‘rnatish;
  
• 
  Appelyasiyalar bo‘yicha komissiyada ishtirok etish (zarur bo‘lganda).
  

Registrning texnik markazi bevosita ishlab chiqarish va sifat tizimlarini sertifikatlashtirishni tashkil etadi, o‘tkazadi va nazorat qiladi, inspeksion nazoratda ishtirok etadi; sertifikatlashtirilgan sifat va ishlab chiqarish tizimlari Registrini olib boradi; ekspertlarni akkreditlashda ishtirok etadi; sertifikatlar ta’sirini to‘xtadi va bekor qiladi; axborot ta’minlovchi bilan shug‘ullanadi; faoliyatini o‘xshash profilga ega bo‘lgan chet el milliy va xalqaro tashkilotlar bilan aloqalarni o‘rnatadi, boshqa operativ va uslubiy vazifalarni bajaradi.
Ishlab chiqarish va sifat tizimlarini sertifikatlashtirish bo‘yicha Majlis, Registr ishiga tegishli bo‘lgan qarorlarni qabul qilish uchun takliflar ishlab chiquvchi, maslaxat beruvchi idora mavqeiga ega. U ishlab chiqaruvchilar, iste’molchilar, Registr Texnik Markazini va boshqa namoyish etuvchi, qiziquvchi tashkilotlar mutaxassislaridan tashkil topgan.
Appelyasiyalar bo‘yicha komissiya Texnik Markaz tomonidan mustaqil eksportlardan tarkib topgan bo‘lib, ehtiyoj tug‘ilganda ishlaydi. Uning tarkibiga registrning tashkiliy bo‘linmalari vakillari kirishi mumkin.
Registrning ilmiy - uslubiy qo‘mitasi me’yoriy va uslubiy hujjatlarni ishlab chiqadi; ishlab chiqarish va sifat tizimlarini sertifikatlashtirish bo‘yicha Majlis ishida ishtirok etadi. Ma’lumotlar va me’yoriy hujjatlar bankini tuzadi; ekspertlarni o‘qitish uchun dasturlarni ishlab chiqadi va hokazo.
Ishlab chiqarish va sifat tizimlarini sertifikatlashtirish bo‘yicha idoralar sertifikatlashtirishni o‘tkazadilar, uning natijalarini rasmiylashtiradilar va inspeksion nazoratni amalga oshiradilar; uslubiy ishlarni olib boradilar, Registrning barcha tarkibiy bo‘linmalari bilan o‘zaro aloqa qiladilar.
Sertifikatlashtirilgan sifat tizimlariga ega bo‘lgan tashkilotlar ishlab chiqarishda sifat doimiyligin ta’minlaydilar va sertifikatlashtirish idorasi yoki Registrning Texnik Markazi talabi asosida kerakli axborotni takdim etadilar; inspeksion nazorat natijalariga ko‘ra xatolarni tuzatish choralarini ko‘radilar; sertifikatlashtirish bo‘yicha idorani ishlab chiqarish jarayonida kiritilgan yangiliklar haqida ogohlantirib turadilar. GOST R.40. 003-96, GOST R.40. 004-96 va GOST r. 40. 005-96 da asosan talabgorlar va sertifikatlashtirish bo‘yicha idoralarning sertifikatlashtirish davridan oldingi davrdagi o‘zaro aloqalarga; tekshirishni o‘tkazish, sifat tizimlari bo‘yicha qarorlar qabul qilishga, muvofiqlik sertifikatlarini tuzishga, sertifikatlashtirilgan sifat tizimlari ustidan inspeksion nazorat o‘rnatishga, sertifikatlashtirish bo‘yicha idoralarning Registrning Texnik Markazi bilan o‘zaro aloqalarni ta’minlaydi. Jarayonlar Evropa va Xalqaro mos keluvchi qoida va me’yorlarga moslashtirilgan, bu esa registr standartlarini chet elda tan olinishiga va shuningdek sifat tizimlarining baholash natijalari tan olinishi QSAR xalqaro tizimiga qo‘shilishiga sharoitlar yaratish uchun yo‘naltirilgan.
SHu bilan birga Rossiya sifat tizimlarini sertifikatlashtirish tizimi baribir xalqaro tizimdan farq qiladi, chunki o‘ziga ishlab chiqarishlar sertifikatlashtirishini oladi. Bu esa ko‘pchilik mahalliy korxonalar tushib qolgan sharoit bilan tushuntiriladi: ularda sifat tizimi mavjud emas, ammo ular ishlab chiqarishni baholash jarayoni bilan tanishlar, chunki bir vaqtlar davlatdagi ishlab chiqarish jarayonlarining attestatsiyasi o‘tkazilar edi. Sifat tizimlarini sertifikatlashtirish, ishlab chiqarishga qaraganda murakkabroq bo‘lganligi sababli korxonalar avval ishlab chiqarishni sertifikatlashtirish bilan shug‘ullanishni hohlaydilar va uning sifat tizimlarini sertifikatlashtirishdagi birinchi bosqich deb hisoblaydilar. SHuning uchun Rossiya qoidalariga muvofiq, «REGISTR» tizimi o‘zida ikki bosqichli sertifikatlashtirishni namoyish etadi, bu esa vaqtinchalik hodisa hisoblanadi. Mos xalqaro qoidalarga eng yuqori darajada muvofiq keluvchi, sifat tizimlarini sertifikatlashtirish bo‘yicha idoralarga va ularning akkreditatsiyasi tartibiga kat’iy talablar belgilovchi, davlat standartlari ishlab chiqilmoqda. Bu avvalambor shtatlarini o‘qigan va sertifikatlashtirilgan eksportlar mavjud bo‘lishi zarur bo‘lgan, sertifikatlashtirish bo‘yicha idoralar kompetensiyasiga tegishli.
Sifat tizimlarini sertifikatlashtirish idorasi sifatida akkreditlashga da’vo qiluvchi tashkilot, yangi standart bo‘yicha chet elda yaxshi ma’lum bo‘lishi kerak, sifat tizimlarini baholashda hujjatlashtirilgan amallarga ega bo‘lish kerak.
Ishlab chiqarishni sertifikatlashtirish xuddi shu akkreditlangan idora tomonidan o‘tkaziladi, ammo u mahsulotga muvofiqlik sertifikatini berishga huquq olmaydi, chunki buning uchun akkreditlashning boshqa sohasi zarur.
Akkreditlash sohasini o‘rganish mahsulot turiga qarab emas, balki mahsulot va xizmatlarni ishlab chiqarish bo‘yicha iqtisodiy faoliyatlari turlari Rossiya klassifikatoriga kirgan yo‘nalishlar bo‘yicha ko‘riladi. Bu hujjat 39 yunalishni aniqlaydi va chet el klassifikatoriga moslashtirilgan, Akkreditlash sohasini kengaytirish, tashkilot akkreditlangan sohasida muvaffaqiyatli faoliyatini isbotlangan taqdirdagina mumkin.
Ba’zi hollarda korxonalarda sifat tizimlarini sertifikatlashtirishni Registrning Texnik Markazi ekspertlari o‘tkazadilar. Ammo kat’iyan jarayonda sertifikatlashtirish RF Davstandarti tomonidan «Sifat tizimlari Registri» tizimi qoidalari bo‘yicha akkreditlangan idoralar kompentensiyasidir. Sertifikatlashtirish bo‘yicha idora funkitsiyasi korxonada sifat tizimlarini sertifikatlashtirish o‘tkazish, sertifikatlashtirish dasturlarini ishlab chiqarish, sertifikatlashtirish uslublarini ishlab chiqish, sertifikatlashtirilgan ishlab chiqarish va sifat tizimlari ustidan inspeksion nazorat o‘rnatishdan iborat. Jarayonni amalga oshirayotgan ekspertlar xalqaro standart ISO 100112 «Sifat tizimlarini tekshirish bo‘yicha boshqaruv ko‘rsatmalari», 2 qism, «Sifat tizimlarini tekshirish bo‘yicha ekspert auditor uchun malakalashtirilgan mezonlar» va shuningdek sertifikatlashtirish tizimi bo‘yicha GOST R. ekspert – auditorlariga qo‘yiladigan talablarga mos kelishi zarur va ular ekspert – auditorlar Davlat registriga kiritilgan bo‘lishi zarur.
Sifat tizimini sertifikatlashtirish jarayoni uch bosqichda o‘tadi:

•