Pegasus жосуслик дастури. Дунё бўйлаб махсус хизматлар телефонларни сездирмай кузатгани айтилмоқда

Pegasus: оммавий қирғин қуролими?
ВВС журналисти Григор Атанесян:
Телефонларни Pegasus дастури орқали бузиб кириш янгилик эмас. 2011 йилдаёқ шунга ўхшаш дастурлар журналистлар, сиёсий фаоллар телефонида аниқланган. Бироқ аввал Pegasus қайсидир ҳукумат аниқ бир танқидчисига қарши ишлатган манзилли қурол сифатида ишлатилган бўлса, ҳозир ҳолат бутунлай бошқача. 50 мингдан ортиқ одамнинг телефони ҳақида гап кетмоқда. Улар орасида 180 нафари журналист. Буюртмачилар орасида ҳар қанақа давлатни учратиш мумкин: монархиялардан тортиб демократик Ҳиндистон ва Руанда, Того каби камбағал Африка давлатларигача. Тасаввур қилинг-а, ҳужумга учраган телефонлар сони ўн мингларда ҳисобланмоқда.
Дунёнинг бир бурчагидаги журналист телефони Pegasus номли дастур ҳужумига учраётганидан хабардормикин? Бу эса Исроил ҳукуматига боғлиқ. NSO Group компанияси «АМАН» деб номланган Исроил ҳарбий разведкасининг икки собиқ ходими томонидан яратилган. Бу корхона киберкузатув технологиялари бўйича дунёда етакчи ҳисобланади ва нархи 1 миллиард долларга баҳоланади. У ўз маҳсулотларини Исроил мудофаа вазирлиги берган лицензия асосида сотади.
Дастур ишлатилган жойлар орасида Ўзбекистон номи ҳам бор
Бузиб кириш учун буюртма қилинган рақамларнинг аксари 10та давлатга тегишли: Озарбойжон, Баҳрайн, Венгрия, Ҳиндистон, Қозоғистон, Мексика, Марокаш, БАА, Руанда, Саудия Арабистони.
Washington Post'га кўра, Citizen Lab бу жосуслик дастури 45та мамлакатда ишлатилганини аниқлаган. Бу давлатлар орасида Ўзбекистон ҳам бор. Рақамларнинг учдан бири, яъни 15 мингтаси Мексикага тегишли. Улар орасида суиқасд қурбони бўлган журналист Сесилио Пинеда ҳам бор. Унинг рақами базага ўлдирилишидан бир неча кун аввал киритилган. 300та рақам Ҳиндистонда аниқланган ва ҳукумат аллақачон одамларнинг телефонини кузатишини рад этган.
Washington Post айнан Pegasus дастури орқали 37та «айфон» бузиб кирилганини аниқлаган. Улардан иккиси 2018 йил ўлдирилган саудиялик журналист Жамол Қошиқчининг таниши бўлган. Маълумот учун, бу қотилликда Саудия валиаҳд шаҳзодаси Муҳаммад бин Салмон айбланади. Исроилнинг жосуслик дастури орқали Жамол Қошиқчи ва унинг келинини ҳам кузатишган.
Шунингдек, рўйхатда AFP, Wall Street Journal, CNN, New York Times, Al Jazeera, El Pais, AP, Le Monde, Bloomberg, Economist, Reuters каби йирик нашрларнинг журналистларига тегишли рақамлар бор. Қатарнинг Al Jazira телеканали 30 журналисти, ижтимоий тармоқдаги постлари учун қамалган марокашлик журналист Умар Ради ҳам терроризмга қарши ишлаб чиқарилгани иддао қилинаётган жосуслик дастури ёрдамида кузатилган.
Суриштирув давомида 67та телефонга Pegasus билан ҳужум қилингани аниқланган. Шундан 23таси муваффақиятли амалга оширилган. 14та ҳолатда ҳукуматлар кузатув амалга оширишни хоҳлаган, 30та ҳолатда эса ҳаракат амалга ошмай қолган. Бунга телефон эгалари аппаратларини алмаштиргани сабаб бўлган. Қизиғи, ушбу аниқланган ҳолатларнинг бирортасида телефон жиноятчига тегишли бўлмаган. NSO Group лицензиясига кўра эса дастур орқали фақат террорчилар кузатилиши керак. Исроил ҳукумати сотиб олган давлатларнинг бундай жосуслиги учун жазо қўллашини айтган. Аммо бирор марта бундай ҳолат рўй бермаган.
Бу жосуслик дастуридан фаол фойдаланилгани айтилган Венгрияда президент расмийлари журналистларнинг саволларига қўрслик билан жавоб беришди: «Бу саволни АҚШ, Британия, Германия, Франция каби давлатларга ҳам бердингизми? Улар қанча вақтда ва қандай жавоб беришди?»
Жосуслик ва бундай техникалар бўйича устаси фаранг ҳисобланувчи МРБ собиқ агенти Эдуард Сноуден бу суриштирувни йил воқеаси деб атади. У бундай техникаларни сотишни тақиқлаш кераклиги ва Pegasus ходимлари жавобгарликка тортилиши шартлигини таъкидлади. БМТ махсус маърузачиси Дэвид Кей кузатув бўйича дастур ва техникаларни сотишга бутун дунё бўйлаб мораторий жорий қилиш кераклигини айтди. WhatsApp асосчиси Уилл Кэткарт эса NSO Group дастурлари инсон ҳуқуқларини бузиш учун қўлланаётганини таъкидлади.