Pedagogika va psixologiya fakulteti

Sorov natijalarini qayta ishlash
DDS savollari shunday tartibda guruhlanganki, ularga berilgan javoblar faoliyatning tufli sohalarini farqlash imkonini beradi. Bu orinda kasb turlari shartli ravishda quyidagicha qisqartirib olindi:
1 ustunda — «Odam — tabiat» — O — Tt; 2 ustunda — «Odam — texnika» — O — Ta; 3 ustunda — «Odam — odam» — O — O; 4 ustunda — «Odam — Belgilar tizimi» — O — Bt; 5 ustunda — «Odam — badiiy obraz» — O — Bo.
Sinaluvchilarga yuqorida korsatilgan javob varaqasi tarqatilib va ular korsatmada takidlaganidek, oz javobini tegishli raqam va harfni doira ichiga olish bilan belgilab bolishganlaridan song, javob varaqalari yigib olinib, ular tadqiqotchi tomonidan qayta ishlab chiqilishi ham mumkin, yoki natijalarni qayta ishlashda sinaluvchilarning ozlaridan ham foydalanish mumkin. Bunda ularning ozlari oz javob varaqasidagi har bir ustun boyicha belgilangan javoblar miqdorini hisoblab chiqadilar.
Qaysi ustun boyicha belgilangan javoblar sonining kop bolishi sinaluvchining shu toifa kasblarga moyilligini bildiradi. Agar hamma ustunlar boyicha javoblar miqdori bir xil bolib chiqsa, bu qiziqishlar yoyilib ketganligini, u yoki bu kasbga nisbatan qiziqishning shakllanmaganligini yoki yorqin ifodalangan ustunlikning yoqligini bildiradi. Bunday hollarda tadqiqotdan song sinaluvchi bilan bafurja suhbatlashish, unga qiziqishlarini aniqlab olishga yordam berish lozim.
Agar sinaluvchida u yoki bu kasbga moyillik yorqin ifodalangan bolsa va u konkret bir kasbni tanlagan bolsa, unda aynan shu kasbni tanlash motivi qanday ekanligini bilish zarurati ham yuzaga kelib qolishi mumkin. Bu orinda psixolog yuqori «Kasb tanlash motivatsiyasini aniqlash» - deb nomlangan metodikadan foydalanishi mumkin.
Ayzenkning surovnoma - testi.
Ushbu metodika A.G.Shmelev tomonidan moslashtirilgan.
Surovnoma — test G.Ayzenk tomonidan individuallikning asosiy kursatkichlari deb karalgan 2 xususiyat —«introversiya»-«ekstroversiya» xamda «neytrotizm -emotsinal barkarorlik» kabi xususiyatlarni aniklashga karatilgan.
Surovnoma — test bir-biriga uxshash bulgan 2 shakl — A va b shakllardan iborat bir shakldagi savollardan xar bittasi kuyidagi 3 ta shakllardan biriga taalukli xisoblanadi:

1. 
   Introversiya — ekstroversiya (24 ta savol).
   
2. 
   Neyrotizm - barkarorlik (24 ta savol)
   
3. 
   Yolgon - ochiklik (9ta savol).
   

Kalit Bilan mos tushgan javoblar 1 ball Bilan baxolanadi. Savollarga «xa» yoki «yuk» deb javob berish suraladi.12 balldan ortik kursatkich shaxsining ekstrovertligidan dalolat beradi, 12 balldan kam kursatkich introvertlikni bildiradi. Neyrotizm shkalasi buyicha 12 balldan ortik kursatkich xissiy bekarorlikni aks ettiradi.Yolgonchilikni shkalasi buyicha 4-5 ball tankidiy kursatkich bulib,sinaluvchining savollarina fakat «yaxshi» javob berishga moyilligidan dalolat beradi. Bu esa neyrotizm, ekstroversiya va introversiya shkalalari buyicha kursatkichlarning ishonchligiga tasir kiladi.
Tinik ekstrovert- boshka odamlarga tez kirishib ketadigan inson, boshka odamlar Bilan mulokat kilishga, Yangi tasirotlarga doimo intiluvchi odam. U ulfatlarni yoktiradi,tanishlari va dustlari kup.
Tajavuzkor, serjaxl, tasirchan inson bulib,kupincha dakika tasirida xarakat kiladi. Xis tuygularini kattik nazorat kila olmaydi, tanishish uchun odatda birinchi Suz boshlaydi. Yolgiz ishlashni va shugullanishni yoktirmaydi.
Tipik - intravert- mulokatga kiyinchilik bilan kirishuvchi,uyatchan,ogir,uz ichki dunyosiga kumilgan, uz-uzini kuzatadigan odam. Boshka odamlardan ajralgan.U uz xarakatlarini oldindan rejelashtirib oladi, kutilmagan istaklarga ishonmaydi.U tartibni yoktiradi,xayotda jiddiy,xis-tuygularini kattik nazorat ostiga olgan, kamdan-kam jaxli chikadi,kizishib ketmaydi,mulokatdagi kelishmovchiliklarni jim turib tuxtatishga intiladi. U dikkatni kuchli bir joyga tuplaydigan va kam xarakat talab kiladigan faoliyat turlarini yoktiradi.
Ayzenk savolnoma - testi buyicha tipik nevrotik kisman Freyd goyalari asoaida ishlangan bulib, onglik va ongsizlik urtasida yorkin nizolarni xarakterlaydi,shuning uchun xam salbiy xis-tuygularni yomon boshkaradi.Xissiy bekarorlik odatda insonning gap kutara olmasligi Bilan boglangan bulib, u uziga ishonmaydi,boshka odamlarning yordamiga yoki kullab kuvvatlashishiga doimiy muxtoj. Uning kayfiyati uzgaruvchan. Kupincha u jiddiy sabab bulmasa xam uzini baxtsiz, boshkalardan yomonrok xis kiladi, bazida uzini aybdor deb biladi.
U kup orzu kiladi,xar narsadan shubxalanadi,jizzaki, odatda u boshidan kechirgan kungilsizlikni uzok vakt eslab yuradi,muvaffakiyatsizlikdan kurkadi,unga karor kabul kilish kiyin,vaziyat shuni talab kilsada uz niyatlaridan voz kecholmaydi.
Xissiy barkarorlikka ega bulgan inson uz xissiy xolatini boshkara oladi,odamlar Bilan bir xil mulokatga kirishadi,uni muvozantdan chikarish kiyin.u boshkalar tomonidan doimiy kullab-kuvvatlanishga muxtoj emas,ogir-bosik.»Yolgonchilik shkalasi buyicha samimiy emaslik-bu yolgonchilik emas, bu uziga xos davogarlik bulib,uz ijobiy xislatlarini ortikcha baxolash,uzini yaxshi kurishga intilishdir».
Neyrotizm
Tez xafa buladi sezgir
Tashvishli notinch
Kup uylaydi jaxldor
Umidsizlanadi tasirchan
Muloyim uzgaruvchan
Odamovi tashki tasirlarga
Yuvosh beriluvchan
Meloxonlik xolerik

Flegmatik sangvinik

Intravertlik ekstravertik
Sust mulokatga kirishuvchan
Extiyotkor aloka kiluvchi
Aklli kupgap
Xayrixox kungilchan
Tinch-osoyishta erkin
Uzini nazorat kila oladi kuvnok
ishonuvchan
Peshkadamlikka intiluvchi
Xissiy barkarorlik
Takidlab utilgan shaxs xulk-atvori stereotiplari fakat tugma xislatlar natijasi emas,balki muxit tasirining xam natijasidir.
Ushbu metodikadan tashkari shaxs xislatlarini aniklash uchun Kettellning surovnoma - testi xamda boshka psixodiagnostik testlardan foydaniladi.