Pedagogika va ijtimoiy ish

4
K.Hoshimov Pedagogika nazariyasi va tarixi “A.Navoiy”2005-y 56-bet 

---

13 
Bolalarga dastlabki saboq harflarni o'qishdan boshlangan, bu usulda har bir 
bola alifbe tartibida harfning nomini bilib olishi (
alif, be, te, se,
va h.), so'ngra shu 
harflarni qo'shib o'qishni mashq qilar edi. Mashq oxiriga etgandan so'ng bolalar 
qoliga «Qur’on» berilgan va domla rahbarligida «Qur’on»ning har bir surasi 
takrorlanib o'rganilgan.Asta-sekin ota-onalar bolalarni 6-7, hatto 5 yoshidan 
maktabga bera boshladilar. «Qur’on»ni yod bilgan kishi qori deb atalardi. Qorilar 
katta hurmatga sazovor edilar.Bora-bora o'qimishli kishilar, ya’ni domlalar 
alohida ajralib, o'z xonadonlarida ham maktablar ocha boshladilar. Talabalar 
maktabdor dom­ lalar maktabida husnixat, og'zaki hisobni o'rganar, asta-sekin 
fors-tojik va turkiy tildagi kitoblarni, qolyozmalar ham o'qitilar, o'rgatilar edi.
Maktablarda faqat o'g'il bolalar o'qir, qizlar esa otinoyilar uyida o'qitilar, ular 
yozuvni emas, faqat o'qishni o'rganar edilar. 
X asr boshlarida madrasalar ham paydo bo'la boshlaydi. «Madrasa» so'zi «dars 
o'qitiladigan joy», «ma’ruza tinglaydigan joy» ma’nosini anglatadi. Ma’lumki, 
madrasalarda musulmon diniy oqimlari arab tili grammatikasi va qoidachilik, 
ilohiyot, mantiq, notiqlik mahorati, kalom o'rgatilgan. Asta-sekin m adrasalarda 
astronomiya, m atem atika, geografiya, kimyo kabi dunyoviy fanlar o'qitila 
boshlandi.Madrasalarda 15 -20, 30 - 40 va 100 -150 tacha talaba o'qigan. 
Madrasani bitirib chiqqanlar imom-xatib, qozixonalar va boshqa ma’muriy 
ishlarda ish olib borar edi. 
Avvalo pеdagogikaning nazariy kurtaklari falsafa nеgizida paydo bo’ladi. Ta'lim-
tarbiya masalalari hamisha mutafakkir, yozuvchi, olimlar xayolini band qilib kеlgan. 
Ular o’zlarini bola tarbiyasi, ularni barkamol inson qilib tarbiyalash haqidagi yorqin 
mulohazalari bilan pеdagogik fikrlar ravnaqiga ulush qo’shganlar. Ta’lim oluvchilar 
shaxsini har tomanlama o’rganish,ta’lim- tarbiya jarayonini tashkil etishning o’ziga 
xos usul va tizimlarini ishlab chiqish har doim ham sharq va g’arb olimlarining 
diqqat markazida bo’lgan masala desak mubolag’a bo’lmaydi. 

---

14 
Buyuk mutafakkirlarimizda 
Yusuf Xos Hojib
o’zining Qutadg’u blig asarida
ta’lim va tarbiyaning uzviy bog’liq holda bo’lishini tavsiya etadi, o’g’il bolalarning 
bir necha san’at turlarini va hunarlarni tugal o’rganmog’i lozimligini ta’kidlaydi. Bu, 
ularning kelajak hayotlari, jamiyat rivoji uchun zarurligini aytadi.