Педагогика университети жисмоний маданият кафедраси

Назорат саволлари
1. Таълим жараёнида хатолар, уларнинг хиллари ва тўзитиш методикаси.
2. Таништириш.
3. Ўзлаштириш.
4. Мустаҳкамлаш ва такомиллаштириш.
5. Ўзлаштиришни баҳолаш.
6. Таълим жараёнида хатолар, уларнинг хиллари ва тўзитиш методикаси.
Фойдаланилган адабиётлар рўйхати

1. 
   Асосий адабиётлар, дарслик ва ўқув қўлланмалар
   

№	Муаллиф	Адабиёт номи	Адабиёт тури	Нашр йили	Адабиётнинг АРМ даги шифри	Адабиётнинг АРМ даги инвентар рақами	Адабиётнинг АРМ даги сони
1	Mахкамжонов K.M.	Жисмоний маданият назарияси ва методикаси	дарслик	Тошкент 2008 й	75.1 M18	U-6912/3	31
2	Maхкамжонов K.M., Нурматов Ф.A, Иноземсева Л.А, Рустамов Л.А.	Спорт байрамларини ташкил қилиш ва ўтказиш методикаси	дарслик	Тошкент 2008 y	75.1 S78	U-6913	25
3	Юнусовa Ю.М.	Теория и методикa физической културы	Учебное пособие	Tошкент 2007 г	75.1 YU564	U-6730/1	50
4	Юнусовa Ю.М.	Основы методики физической културы	Учебное пособие	Tошкент 2005 г	74.267 YU564	U-6339	90

2. 
   Қўшимча адабиётлар
   

1. Абдуллаев А., Хонкельдиев Ш. Жисмоний тарбия назарияси ва методикаси. Тошкент., Ўзбекистон давлат жисмоний тарбия институти, 2005 йил.
2. Ливисский А.Н. Мактабгача ёшдаги болаларни жисмоний тарбия назарияси ва методикаси Тошкент 1995 йил.
3. Саломов Р.С. Спорт машғулотининг назарий асослари-Тошкент., Ўзбекистон давлат жисмоний тарбия институти, 2005 йил.
4. Гончарова О.В. Ёш спортчиларнинг жисмоний қобилиятлари ривожлантириш Тошкент., Ўзбекистон давлат жисмоний тарбия институти 2005 йил.
5. Махкамжонов К.М., Туленов Х.Б. Жисмоний тарбия назарияси ва методикаси. Тошкент ТДПУ, 2001-2002 йил.

3. 
   Интернет сайтлари
   

1. www.tdpu.uz
2. www.pedagog.uz
3. www.edu.uz
4. www.nadlib.uz (А.Навоий номидаги Ўз.МК)
5. http://ziyonet.uz — Зиёнет ахборот-таълим ресурслари портали


11-МАВЗУ. ЎРГАТИШ БОСҚИЧЛАРИНИНГ АСОСИЙ ЙЎНАЛИШИ ВА ХУСУСИЯТИ


Режа:

1. Ҳаракат фаолиятини ўқитишнинг хусусиятлари

2. Кўникма ва малака ҳаракатни бажаришнинг турли даражалари ва тушуниш вазифаси сифатида.
3. Кўникма ва малакаларини шакллантириш.
4. Дастлабки ўргатиш босқичи.
5. Чуқурлаштириб ўргатиш босқичи.
6. Мустаҳкамлаш ва такомиллаштириш босқичи.

Ҳаракат фаолиятини ўқитиш жараёнида фақатгина билим бериш ва тарбиялаш вазифалари қўшиб ҳал қилинмай, жисмо ний тарбиянинг соғломлатириш хусусиятларига оид вазифалар ҳам комплексли ҳал қилинади. Ҳеч қайси умумтаълим предме тида бунчалар яққол намоён бўлмайдиган соғломлаштириш вазифаси ҳаракат фаолиятини ўқитишда ёрқин намоён бўлади.

Ҳаракат фаолиятини ўқитишда билим бериш вазифалари ҳам ўзининг хусусиятларига эга. Ўқув материалларини эгал лаш жараёнининг етакчи компоненти ўқувчиларнинг актив ҳаракат фаолиятидир.
Ўқувчиларнинг ўқув-меҳнат фаолияти энг аввало жисмо ий қувват сарфлашни талаб қилади ва ўқувчини ўқув фаоли ятига оид умумий қонуниятларини ҳисобга олишга ўргатади.
Инсон ҳаракатларининг мукаммаллиги тушунчаси жуда кенг ва кўп қиррали. Нафақат инсон, балки барча тирик жон зотларнинг ҳаракатлари яшаш, ўз ҳаётий истаклари, зарурйятларини қондиришга мослашган бўлиши заруриятдир. Ҳаракатни мукаммаллаштириш мақсадидаги машқлар, машғу лотлар натижасида, уларнинг ижросини аниқлиги, гўзаллиги га эришилади. Ўз навбатида бу олиб борилган таълим ва тарбиянинг мажмуавий маҳсулидир.
Индивиднинг таълим ва тарбия жараёндаги зарурий жиҳа ти унинг иш қобилияти бўлиб, қобилиятлилиги бир неча фак торларга: авлодидан (ота-онасидан ўтган) мерос тарзидаги қобилиятлар, ҳаётий жараёнларда тўпланган ҳаракат тажри балари ва белгиланган шароитда ижро этиши лозим бўлган фаолиятни уддалай олишидек жиҳатларига боғлиқ.
Бундай факторлар қанчалар яхши шаклланган бўлса, индивид шунчалар юқори даражадаги ишчанлик (қобили яти)ни намоён қилади.
Таълим жараёнида индивиднинг ҳаракат заҳирасини ҳисобга олиш. Кунлик одатий шароитда инсон ўзининг иш қоби лияти, унинг заҳираларининг бир қисмидангина фойдаланади холос. Идивиднинг ҳаракат заҳираси деб ҳисобланган бошқа қисми организмга фақат кучли зўриқиш, энергия сарфлашдек максимал талаблар қўйилганда намаён бўлади. Ҳаракат заҳирасидан ташқари функционал заҳиралар ҳам мавжуд.
Организмнинг функционал заҳиралари деганда, орган ёки функционал тизимларимиз ишини тинч ҳолатдагига нисбатан ортишини тушунамиз (И.Азимов, Ш.Собитов, 1993).
Одатда, организм заҳиралари юқори даражадаги зўр бериш учун қўлланадиган қувватни намоён қилиш билан намо ён бўлади. Бундан ташқари экстремал ҳолатлар организмнинг функционал заҳиралари намоён бўлишига сабаб бўлиши мумкин (мусобақада, спорт машқи билан шуғул­ланиш вақтида, гипоксия таъсирида, табиий офат шарои­тида ва ҳ.к.лар ).
Шундай воқеалар маълумки, аффект (ваҳима, қўрқув, ғазаб) ҳолатида инсон ғоят катта куч ва тезлик ва бошқа ҳаракат сифатларини намоён қилади. Бундай зўр бериш, яширин қувват қаердан пайдо бўлиши ва уни юзага келишининг сабаби ҳақида академик Введенский – “ҳар бир ёш организм нормал ҳаётий шароитда ўзида жуда катта куч заҳираси ва имкониятларини сақлайди”деб ёзади.*
Кунлик одатий шароитда, бу имкония­тларининг фақат гина бир қисмидангина фойда­ла­нилади. Демак, ҳар бир орга низм ҳаётий шароитда ва унинг давомида фойдала­надиган ҳаракат сифатларининг заҳираларига эга, лекин кунлик ҳаётида унинг жуда оз қисмидан фойдаланади холос. Муҳими, организмдаги мавжуд қувват заҳира­ларининг билиш ва унинг бундай катта имкониятларидан иложи борича тўлиқроқ фойда ланишни билишдир.
Одамнинг одатдагига нисбатан алоҳида шароитларда жуда катта ҳажмдаги ишларни бажара олиши, жуда кучли жисмоний зўриқиш намоён қилиши, шунингдек, жисмонан чиниққан кишининг жисмонан чиниқ­маганга нисбатан кўпроқ иш бажариши исбот талаб қилмайдиган ҳақиқатдир. Айниқса, организмини яширин имкониятлари (заҳиралари) индивид-нинг бойлиги бўлиб, улар одатда фақат экстримал шароитлар, ҳолатларда, биз кутмаган пайтда ўзини намоён қилиши амалиётда исботланган.
Ҳозирги кунда организмнинг функционал заҳиралари, бошқачасига биоло­гик заҳиралар – ҳужайра, тўқима, орган, тузилмалар ва яхлит организм заҳиралари деб классификация қилинмоқда.
Ҳужайра заҳиралари иш бажарадиган структуралар сони билан боғлиқ бўлиб, органнинг зўриқишида улар сони талаб этилган даражада ортади. Мураккаброқ тузилган организм ларнинг турли орган ва системаларнинг функционал заҳира лари бажариладиган иш ҳажми бирлиги учун сарфлана­диган қувватнинг камайишида, иш шид­дати ва самарасининг орти ши­да намоён бўлади.
Яхлит организмнинг заҳиралари ҳар хил мураккаблик даги ҳаракат вазифаларининг бажарилишини таъминлайдиган яхлит реак­ция­ларининг орти­ши ва атроф муҳитнинг экстре мал шароитларига организмнинг тез мосла­ши­ши билан намоён бўлади. Қисқача қилиб айтганда, организмнинг функционал заҳира­лари, орган ёки функционал системалар ишининг тинч ҳолатдагига нисбатан ортиш даражасидир. Одатда, инсоннинг функционал заҳира­лари юқори қувватдаги жисмоний ишларни бажариш пайтида, у экстремал шароитларга дуч келганда анча тўлиқ намоён бўлади.
Функционал заҳираларга биохи­мик, физиологик, машқ бажариш техникасидаги ва руҳий заҳиралар киради. Физио логик заҳиралар бошқа заҳираларнинг асоси бўлиб, физио­логик функцияларнинг тизимлари, уларнинг фаолияти ривож ланганда бошқа заҳиралар ҳам уларга қўшилиб ривожланади.
Спортчининг функционал заҳираларига биохимик, физио­логик, спорт техникасидаги ва руҳий заҳиралари киради. Уларнинг ичида энг асосийси физиологик заҳиралар бўлиб, функ­ционал тизимларнинг иши ривожлан­ганда бошқа заҳи ралар ҳам ривож­ланади.
Физиологик заҳиралар қуйидагиларга бўлинади:

1. 
   Жисмоний сифатлар (куч, чидамлилик, чаққонлик, тезкорлик ва эгилувчанлик)ни ривожлантиришдаги заҳиралар;
   
2. 
   Турли хил қувватдаги (максимал, субмаксимал, катта ва ўртача) ишларни бажаришда ишга тушадиган заҳиралар;
   
3. 
   Мушаклар ва тизимларимизнинг ишга тортилиш навба ти бўйича функциона заҳиралар.
   

Улар учта гуруҳга бўлинади: 1-кундалик ҳаёт фаолиятида ишга тушадиган; 2-машқ қилиш ва мусобақаларда ишга тортила диган; 3-организмнинг яшаш учун курашида ишга тушадиган заҳиралар.
Организмда функционал заҳираларнинг сафарбар этилиши, бу жараённи бошқаришни такомиллаштириш, органи змнинг зарарли омил­ларга қарши туришида, ҳаёт фаолиятида юзага келган янги шаро­и­т­­ла­рга мослашиш учун физиологик асос бўлади.
Юқорида айтиб ўтилган мулоҳазалар билан бир қаторда, организм функционал заҳираларнинг ирсиятга боғлиқлигини ҳам унутмаслик зарур. Турли шахслардаги физиологик функция ларнинг оғир жисмоний иш бажаришда турлича ривожланиши фикримизнинг далили бўлади. СТТ жисмоний маданиятида функционал тайёр­гарлик­ка ҳам эътибор бериш катта аҳамиятга эга, деб саналади. Чунки киши ўз ҳаёти давомида катта мускул функцияси ва руҳий зўриқиш­ларга бардош беришга тайёрла ниши лозим.
Функционал тайёргарликнинг шакллари ва уларни ривожлан­тиришда қуйидагиларга эътиборни қаратиш СТТ жисмоний маданияти талаблари саналади:

1. 
   функционал тайёргарликни йўлга қўйиш машғулот­ларининг барча қисмларида амалга ошириш лозим;
   
2. 
   организмни функционал тайёрлаш мақсадида алоҳида бир бутун машғулотлар ўтказиш мақсадга мувофиқ;
   
3. 
   машғулотларнинг таркибига соғломлаштириш тадбирлари (эрталабки гимнастика, сайрлар, туризм) ни киритиш заруриятга айлантирилиши лозим.
   

Одатдагидан ташқари ташқи шароит муҳим резерв иш қобилиятининг намоён бўлишига имконият яратибгина қолмай, шахс қобилиятни максимал мобилизация қила билиш ни тарбиялайди.
Максимал мобилизация қобилиятини ривожлантириш, ўз навбатида, таълим-тарбия жараёни ва ундаги шароитга боғлиқ.