Педагогика университети жисмоний маданият кафедраси

I. Дастлабки ўргатиш босқичида - мақсад, кўникманинг ҳосил бўлиши,ҳаракатни асосий вариант кўринишида умумий ҳаракатларни бажара билиш. Ўргатиш жараёнида шуғулланиш ҳаракат техникасининг асосини ўзлаштиришлари зарурдир. Бу босқичнинг хусусий масалалари қуйидагилардан иборат:
а) ҳаракатларнинг фазовий ва вақт характеристикасини мускул кучланишининг аниқ эмаслиги (ўринсиз);
б) ҳаракат фаолиятларининг тургун эмаслиги;
в) кераксиз қўшимча ҳаракатларнинг мавжудлиги;
г) мураккаб ҳаракатларни оралиғида фазанинг бутунлигини йўқлиги.
А) Ҳаракатларни фазовий ва вақт характеристикаси мускул кучланишининг аниқ эмаслиги биринчидан, асаб жараёнларининг бош мия пўстлоғида ирродиация бўлишидаги, иккинчидан эса ички тормозланишининг кам кучланишига боғлиқдир. Асаб жараёнларини бош мия пўстлоғининг ҳаракат тахлил ирродиацияси функционал ҳаракатларнинг айримлари иштирок этиш ўрнига ил пайтида бошқаларнинг иштирок этиши қўзғалиш жараёнида ўринсиздир. Ўрганувчи кўп ортиқча куч сарф қилади.
Булар ҳаммаси эса озгина иш бажариш орқали юқори даражада чарчаш ва ишчанлик қобилияти пасайиши билан характерлайди.
Б) Ҳаракат акти ритмининг турғун эмаслиги - бунда шуғулланувчи ҳаракат акти айрим фазаларни вақтидан олдин бажаришга ҳаракат қилади. Булар кўпроқ кўп куч сарфлаш билан боғлиқ бўлган асосий фазалардир. Бу албатта асосий фазадан олдин пауза бўлиши ҳаракатларда фарқланади. Дастлабки ҳаракат кўникмаларини ҳосил бўлиш хусусиятларини ҳисобга олиб, ўргатишнинг биринчи босқичида қуйидаги вазифалар қўйилади:
1. Шуғулланувчиларда ҳаракат фаолият бўйича тўлиқ тасаввур ҳосил бўлиши учун у тўғрисида асосли тушунча ҳосил қилиш.
2. Янги ҳаракатларни ўрганиш учун шуғулланувчиларнинг билимлари тўғрисида керак бўлган элементлар билан тўлдириб бориш.
3. Ҳаракатларни бутунлай бажаришга эришиш.
4. Ортиқча мускул кучланишларини ва ортиқча кераксиз ҳаракатларни йўқ қилиш.⁴⁰
Бу босқичда қўлланиладиган ўрганиш методикаси дидактик принципларини амалга ошириш билан, ўрганишнинг шу босқичи учун керакли бўлган метод ва усуллардан фойдаланишда қатор хусусиятларга эгадир. Буларга сўз методи, кўргазмалиликни таъминлаш методи, шуғулланувчиларга осон тушунарли ва индивидуаллаштириш, мунтазамлилик ҳамда талабаларни табора ошириб бориш принциплари киради.
Сўз методи машқ тўғрисида тасаввур ҳосил қилиш, шунингдек шу машқни пайдо бўлиши ҳақида унинг амалдаги ва спорт соҳасида аҳамияти ҳақида сўзлаб шуғулланувчиларни қизиқтириш.
Кўргазмалиликни таъминлаш методи ўргатиш лозим бўлган машқ тўғрисида шуғулланувчиларда аниқ тасаввур ҳосил қилиш учун воситали ва воситасиз вариантлари кўрилади.
Ҳаракатларнинг аниқмаслиги ва хатолар олдин йирик сўнгра эса майда хатолар йўқ қилиб борилади. Ҳаракатларнинг аниқмаслигини ва хатолар сабабларини равшан белгилаш зарурдир. Хатолар ё ўргатиш методини оқилона бўлмаслиги, ё ўқувчиларнинг вазифаларини етарли даража аниқ тушунмасликлари, ё мураккаб ҳаракатнинг аввалги фазаларини нотўғри бажариш натижасида пайдо бўлади. Биринчи босқичда ўргатишнинг мунтазамлиги, вазифаларининг оптимал миқдорда такрорланишнинг ва улар орасидаги интервалнинг қанчалик зарурлиги билан характерланади.