Педагогика олий билимгоҳи «Дефектология» ихтисослиги талабалари учун уқув қўлланма

«
ё з
» ,
«Боғ», «Транспорт», «Уқув қуроллари».
Умумлаштирувчи сўзлар маънбсини шакллантириш ва мус- 
таҳкамлаш.
Очиқ бўғинларда трвушларни ўзлаштириш. Ҳосил бўлиш 
ўрнига (с — ш) ва овознинг иштирокига кўра товушларни 
(с — з) фарқлаш. Очиқ ва ёпиқ бўғинли сўзларда товушларни 
янализ-синтез қилиш малакаларини шакллантириш.
М а ш ғ у л о т л а р н и н г . т а х.м и н и й т а қ с и м л а н и ш и .
Грамматик тузум ва луғат бойлигини шакллантириш бўйи- 
ча — 17 машғулот. Боғланган нутқни ривожлантириш бўйича — 
33 ма[шғулот.
Тарбиячининг машғулотлари
Нутқи бузилган болалар боғчасининг тарбиячиси умумий 
таълим вазифаларини бажариш билан бирга болалар нутқй- 
даги кичик камчиликларни бартараф қилйШга қаратилган тад- 
бирларни ҳам бажаради. Бунда тарбиячи ўз эътиборини нафа- 
қат* боланинг ақлий ва жисмоний камчиликЛарини йўқотишга,

---

уларнинг атрофидаги нарсалар ҳақидаги тасаввурларини бойи- 
тишга, балки болаларда сақланган анализаторлар фаолиятини 
янада ривожлайтириш ва такоМиллаштиришга қаратади.
М а ш ғ у л о т л а р н и н г т а х м и н и й т а қ с и м л а н и ш и .
Луғат бойлиги ва грамматик тузумйни шакллантириш бўйи- 
ча — 14 машғулот.
Боғланган' ‘нутқни ривожлантириш бўйича — 12 машғулот.
Нутқни ривожлантириш
Тарбиячининг болалар нутқини рйвожлантириш соҳасидаги 
асосий вазифалари:
1) атрофдаги нарсалар ҳақидаги тасаввурларини чуқурлаш- 
тириш асосиДа болаларнинг нутқ бойлигини кенгайтириш ва 
фаоллаштириш;
2) болаларда ҳар хил муомала вазиятларида шаклланган 
равон сўзлаш малака ва кўникмаларйни қўллай олиш қоби- 
лиятларинй ўстириш;
3) логопедик машғулотлар дастурига мувофиқ болаларнинг 
бемалол муста^қил сўзлашларини, сўзларни тўғри талаффуз 
қилишларини, нутқнннг грамматик жиҳатдан (товуш-бўғин- 
ларига риоя қилиб) тўғри тузилишини таъминлаш (автомат- 
лаштириш, яъни ўз-ўзидан тутилмай гапирадиган қилиш).
Тарбиячи боланинг нутқ фаоллигини, айтилган ва тузатил- 
хан товушлардан, ишлаб чиқилган грамматик шакллардан тўг- 
ри фойдаланйшни кузатиб туради.
Тарбиячининг нутқи равон, тушунарли, ифодали, нутқи рй- 
вожланмаган болалар ўрнак оладиган бўлиши лозим.
Тарбиячи машғулотларда болаларда сўз бойлигини ошириш 
ва гапларни грамматик жиҳатДан тўғри тузиш кўникмаларини 
босқичма босқич шакллантйрйши кёрак:
а) болалар ўрганилаётган ҳодиса билан бевосита таниша- 
дилар;
б) тарбиячининг равон нутқи ёрДамида болалар бу ҳодиса- 
ларнй сўз бйлан ифодалаШга ўргатилади;
в) тарбиячй болаларни тўғри ва равон сўзлашни машққил- 
дирнб кўради; бунда ҳодисаларни сўз билан ифодалаш кўник- 
малари пишитилади.
Ҳар қайси ўқув даври учун юқорида айтилган босқичлар- 
нинг аҳамияти турлича. Олдинига тарбиячининг ҳикояси ва 
ўқиши, суратларни кўрсатиши ва саволлар бўйича суҳбатлар, 
тарбиячи тузиб чиққан дидактик ўйинлар тарзидаги баёнйй ҳи- 
кояларйи такрорЛаш кабй босқичлар етакчи ҳисобланади. Бо- 
лаларнинг саволларига аниқ жавоб (бир сўз билан ёки тўлиқ) 
беришга ўргатишга алоҳида аҳамият бериладй.
- Ҳар қайсй' кавзуни ўргатйшда Логопед билан биргалйкда 
болалар тушунйшй ва амалДа қўллай олиши лозйм бўлган 
луғат мииимуми белгилаб олинади.

---

Болаларда мотор ривожланиш хусусиятлари махсус машқ- 
лар ва умумқабул қилинган жисмоний тарбия усуллари орқа- 
ли тўғрилаб борилади. Тузатиш мускуллар тонусни нормал 
ҳолатга келтиришга, нотўғри ҳаракат ҳолатини тўғрилаш, 
чидамликларни ривожлантиришга, мувозанатни, ҳаракат суръа- 
тини яхшилашга, нутқ ва ҳаракат орасидаги ўзаро боғлиқ- 
ликни тенглаштиришга, ҳаракатлар актини эслаб комил сўз. 
(кўрсатмаларига) бўлган реакдияларни тезлаштйришии тар- 
биялашга, нозик ҳаракатнинг мувофиқлигини ривожлантиришга, 
ёзув малакаларини тўлиқ шакллантиришга қаратилгаи бўлишн 
зарур.
Болалар боғчаси дастурининг «жисмоний тарбия» бўлимида 
белгилангаи машқлар катта гуруҳ болаларининг деярли ҳам- 
масига тавсия этилади.
Асосий диққат майда қўл мускулларини ривожлаитиришга 
қаратилади. Бунга қуйидаги машқлар тавсия этилади:
— резина коптокни ёки теннис коптокчасини сиқиш;
— бармоқларни навбатма-навбат муштум ҳолатига келти- 
риш ва яна очиш;
— берилган суръат бўйича бармоқларни столга кетма-кет 
уриш;
— тортилган резинка ёки арқончани турли бармОқлар би- 
лан тортиш;
— навбатма-навбат ҳар бир бармоқ билан теннис копток- 
часини итариш;
— ҳар хил катталикдаги коптокларни илиб отишни машқ 
қилиш;
— қўлни ва бармоқларни ҳар хил ҳолатларга келтириш;
— кичик, майда предметларни бармоқлар билан илиш;
— қаламни бармоқлар билан юмалатиш;
— майда (гугурт чўпи, мозаика) предметлардан мураккаб 
бўлмаган геометрик нақшларни бажариш.
Юқорида кўрсатилган машқларни аввал секин суръахлгц. 
аста-секин тез суръатда бажариш тавсия этилади. Шу билан 
бирга вазифанинг тўғри бажаришини диққат билан кузатиб 
туриш керак.