Педагогика олий билимгоҳи «Дефектология» ихтисослиги талабалари учун уқув қўлланма

шакллари (клоник, тоник, аралаш) кўриш ёки эшитиш орқали
белгиланади.
Дудуқланувчидаги тортишишнинг қайталаниш тезлиги лого-
пед учун алоҳида қизиқиш уйғотади. 
У нутқнинг сақланган
қисмлари ҳақида фикр юритишга имкон яратади, бола билан
дастлабки нутқий машғулотнинг қанчалик тўғри ва самарали
бошланиши бевосита унга боғлиқ бўлади. Эркин нутқ даража-

---

сини ўрганиш унинг нутқий мустақиллигидаги турли дарйжа-
лардан дудуқланишиинг пайдо бўлишидаги боғлиқликии аниқ-
лаш билан бошланади. Унинг ота-оналари, дўстлари, қизиқиш-
лари ва ҳоказолар ҳақидаги суҳбатда боланинг нутқий ҳара-
кати, нутқий тортишишнинг алоҳида жиҳатлари аниқланади.
Болага эртак тўқиш ёки расм мазмунини сўзлаб бериш, таниш
эртакни баён қилиш таклиф этилади; логопед ҳикояни ўқийди
ҳамда ундан буни сўзлаб беришни сўрайди ва ҳоказо. Кейин
ифодаланган ва мавҳум қолган нутқ ҳолатини такрорлаш ёки
мураккаб ҳамда жўн ибораларни биргаликда талаффуз этиш
орқали текширади.
Дудуқланувчининг эркин нутқ даражаси унинг фақат турли
даражадаги мустақиллигига эмас, балки унинг тайёргарлигига
ҳам боғлиқдир.
Нутқий аъзолари тортишишининг боланинг мураккаб ёки
жўн иборани, алоҳида сўз ёки товушларни талаффуз этиши
билан боғлиқ ҳолда пайдо бўлишини кузатиш муҳим аҳамият
касб этади. Матн мазмунини қайта баён қилиш материалида
нутқ аъзолари тортишишининг қандай ҳолларда: ҳикоя қилиб
беришнинг бошланишида, ибора бошида, айрим сўз ёки товуш-
ларда пайдо бўлиши қайд қилинади. Нутқ аъзолари тортишиши
нутқ баландлиги даражаси билан боғлиқ 
эканлиги 
ҳақида
тушунча ҳосил қилинади.