Pedagogika fakulteti pedagogika kafedrasi

Buyuk sharq mutafakkiri A.Navoiy (1441-1501) o`z asarlarida bola tarbiyasi va uni shaxs sifatida shakllanishga katta ahamiyat bergan. Uning «Maxbub ul-qulub» asari uch qismdan iborat bo`lib, 1-qism tabaqa kasb-korlarni jamiyatda tutgan o`rni ifodalangan. 2-qism axloqiy tarbiya, odob, saxiylik, sadoqat kabi fazilatlarning mohiyatini sharaflaydi, o`qituvchi hikoyalar, maqollar va xikmatli so`zlar o`rin olgan. A.Navoiy ma’rifatni, ta’lim-tarbiyani «hayot-chirog‘i» deb ta’riflaydi.

Hamsa asarida bir qator komil insonlar timsolini tavsiflab bergan. Misol uchun, ―Farhod va Shirin dostonida Farhodni 9 yoshida komil inson bo‘lib yetishganini va buning uchun u eng yetuk Ustozlardan saboq olganligini tasvirlaydi. Shirin esa o‘z davrining eng axloqiy, aqliy va estetik yetuk kishi sifatida taqdim etiladi. Ular bunday komillikka yoshligida olgan tarbiyalari tufayli yetishgan.

M.Ogahiy (1809-1874) o`z asarida komil inson shaxsini shakllantirish uchun yoshligidan ilm, kasb-hunar egallashi lozim ekanligi ta’kidlaydi. Ilm-ma’rifat inson ma’naviy kamolatida va jamiyat rivojlanishida kuchli vosita deb hisoblaydi. Ogaxiyning «Bog‘», «Bahor», «Gul», «Saxro» g‘azallarida shaxsning nafosat tarbiyasiga katta e’tibor beradi.

Shunday qilib o`rta Osiyolik allomalar tarbiya jarayonining mohiyatini ilmiy asoslab berganlar ham, lekin empirik ravishda uning kuchi, xosiyati insonlar hayotdagi ahamiyatini ko`rsatib berishga uringanlar.

―Tarbiya fani manbalari va ularni o‘rganish bo‘lajak boshlang‘ich sinf o‘qituvchisi uchun zaruriyat hisoblanadi. Bu borada o‘zbek pedagogikasi tarixida tarbiyaga oid muhim yondashuvlar bayon qilingan. Mazkur o‘rinda namuna sifatida ularning eng muhimlariga e‘tiboringizni tortamiz.
XI asr mutafakkiri Yusuf Xos Hojib ―Qutadg‘u bilig asarida yoshlarni Adolatli, Qanoatli va Bilimli qilib voyaga yetkazish metodologiyasini asoslab bergan. Uning yozishicha, bunday fazilatlarga ega inson eng yetuk hisoblanadi.
Sohibqiron Amir Temur ―Tuzuklar asarida shaxsni ijtimoiy tarbiyalash masalasini talqin qilgan va bunda shaxsda murosa (kompramiss) fazilatini shakllantirish lozimligini ta‘kidlaydi. Uning fikricha, yetuk shaxs do‘stu dushman bilan murosa qiladi. Do‘stga murosa qilish tushunarli, lekin dushmanga murosa qilish qanday bo‘ladi? Dushman bilan murosa qilish shaxsning aqliy va axloqiy yetukligini bildiradi.
Jadid mutafakkiri Mahmudxo‟ja Behbudiy ―Padarkush pedagogik dramasida bilim olmagan bolaning padarkush bo‘lib yetishini tasvirlab bergan. Chunki bilim tarbiyaning ilmiy va nazariy asosi hisoblanadi.
Keltirilgan manbalardan ma‘lum bo‘ladiki, tarbiya jarayonida shaxsda bir talay fazilatlar, tamoyillar va g‘oyalarni shakllantirish lozim bo‘ladi. Har qanday tarbiya jarayonida bu pedagogik merosga tayaniladi.