Pedagogika 017, 3-son Bosh muharrir

PEDAGOGIKA 
2017, 3-son
 
 
31 
moslashtirilishi, о‘zlashtirilishi va shundan sо‘ng tashqariga uzatilishi qayd 
etilgan. О‘zlashtirilgan ma’lumotning tashqariga uzatilishida xulq-atvor fiziologik 
faoliyat yoki boshqa psixologik mexanizmlar kо‘rinishiga ega bо‘lishi mumkin. 
Tadqiqotchilar miya tuzilishini о‘rganish inson xulqi va bilish jarayonlari 
tо‘g‘risida shaxsni har tomonlama о‘rganish imkonini beruvchi psixologik 
bilimlarning metanazariy chegarasini aniqlashga yordam beradi, chunki 
odamning xulq-atvori va psixofiziologik xususiyatlari nerv tizimiga, bosh miyasi 
faoliyatiga hamda ijtimoiy muhitga bog‘liqdir, deb xulosa qilganlar
1
.
Kognitiv neyrologiya sohasidagi ilmiy izlanishlar natijalariga asoslanib, 
о‘quvchilarning 
biron-bir 
kasb-hunarga 
moyilligi 
ularda bosh 
miya 
yarimsharlaridan qaysi birining ikkinchisiga nisbatan faolroqligiga, ya’ni yetakchi 
ekanligiga bog‘liq, deb hisoblash mumkin, biroq bu aksariyat odamlarda faqat 
bitta yarimshar faoliyat kо‘rsatadi, degani emas.
Bosh miya yarimsharlarining har ikkalasi ma’lumotlarni qabul qilish va 
о‘zlashtirishda turli belgilar tizimi va anglash strategiyalaridan foydalanadi
2
. 
Pо‘stloqning ensa qismida kо‘rish markazi, chakka sohasida eshitish markazi, 
oldingi markaziy pushtada esa harakat markazi joylashgan. Bundan tashqari, 
miya yarimsharlarining qismlari bilan bog‘langan nutq-kо‘rish, nutq-eshitish, 
nutq-harakat va boshqa analizatorlarning og‘zaki va yozma nutq bilan bog‘liq 
bо‘lgan nerv markazlari mavjud. 
Shaxs hayoti faoliyatida yarimsharlarning har ikkalasi ham ishtirok etadi. 
Masalan, musiqa eshitish jarayonida о‘ng yarimshar bilan birga chap 
yarimsharning faollashish hodisasi sodir bо‘ladi. Ushbu fenomen musiqani his 
etib, uni tahlil qilishga yordam beradi. Shunga о‘xshash holat inson matnlarni 
о‘qishi jarayonida ham sodir bо‘ladi. Badiiy matnlarni о‘qiganda о‘ng yarimshar 
faollashsa, turli geometrik shakllar bilan bog‘liq bо‘lgan texnik matnlarni 
о‘qiganda chap yarimshar faollashadi. 
О‘quvchilarni kasb-hunarga yо‘naltirishda ularning yetakchi yarimsharini 
hisobga olish ularning kasbiy kamolotidagi muhim omillardan biri bо‘lib xizmat 
qiladi. Buning uchun о‘quvchilarni kasb-hunarga yо‘naltirishda yetakchi о‘ng 
yarimshar, chap yarimshar va aralash tiplardagi odamlarda kuzatiladigan 
quyidagi farqlanuvchi belgilariga e’tibor qaratilishi kerak:
1
Steven M.
Platek, Julian Paul Keenan and Todd K. Shackelford. Evolutionary Cognitive 
Neuroscience. The MIT Press Cambridge, Massachusetts, London, England. 2007. – P. 12-16.
2