Pedagogika 016, 1-son Bosh muharrir

PEDAGOGIKA
2016, 1-son
 
 
106 
bilan uning yaqin xizmatkori, haram og‘asi Ulfat о‘rtasidagi suhbatlar tafsilotida 
yaqqol kо‘zga tashlanadi: 
“Ulfat, men bu ishlardan bezdim. Bu odamlarning bittasi ham menga tо‘g‘ri 
qaramaydir. Farhod otaliq yomonliq qildi. Hakim inoqning qilg‘on ishlarini kо‘rub 
turubsan. Ibrohimni odam deb о‘ylasam, bu ham buzuqqa о‘xshaydir. Qon 
tо‘kmakdan-da bezdim. Akamni о‘ldurdim. Kо‘p dо‘stlarimni о‘ldurdim. Meni bir 
ota kabi asrag‘on Farhod otaliqni boshini oyoqlar ostinda kо‘rdim (Kо‘zlarini 
tutub). Uff... kо‘zlarim qong‘a tо‘ldi. Kechalar uxlay olmayman. Kо‘zlarimni 
yumg‘och, butun о‘lganlar, о‘ldurganlarim meni aylanturub olalar, siralanib 
yonimdan о‘talar. Meni qо‘rqutalar, menga kulalar!...” 
Xonning Ulfatga qarata aytgan bu monologi bir jihatdan uning hukmdorlik 
faoliyatiga tegishli salbiy xususiyatlarni (toj-u taxt uchun ayovsiz qon tо‘kish, bu 
yо‘lda hattoki yaqin qarindoshi- о‘z akasini ham ayab о‘tirmaslik, yaqinlaridan 
shubhaga borish) oshkor qilsa, о‘z hayotidagi ana shu yovuz qilmishlarni sanab 
о‘tish, qilgan nopokliklaridan pushaymon bo‘lish, tirikligidayoq bu gunohlar 
jabrini tortish uning qalbi tubida yotgan insoniy iztiroblarini namoyon etadi. 
Demak, Abulfayzxon о‘z qilmishlaridan bezovta, о‘z nafsi – toj-u taxt uchun 
kurashda qilgan qonxо‘rliklaridan iztirobda, yaqin hammaslagi, sadoqatli dо‘stlari 
yо‘qligidan ozurda. О‘z aybini tan olish, qilgan ishlari jinoyati kabir, gunohi azim 
ekanligini his qilish ham qalbning uyg‘onishi, ruhning poklanishi, nafs 
ajdarhosining yengilishidan, ma’naviy о‘sish-ulg‘ayishdan dalolat beradi. 
Abulfayzxon umrining sо‘nggi kunlarida bо‘lsa-da, ana shu asl haqiqatni anglab 
yetdi, о‘tkinchi dunyoning omonat taxtini deb о‘z akasini, bir qancha yaqin 
dо‘stlarini, о‘zini “bir ota kabi asrag‘on” Farhod otaliqni qatl ettirganidan afsus-
nadomat chekadi. Kо‘rinadiki, Abulfayzxon faqatgina noshud, johil va zolim, 
“qо‘g‘irchoq” xon emas. U о‘z taqdiridan bezovta, о‘z qilmishlaridan pushaymon, 
ojiz bir inson. Tarixiy vaziyatlar, ijtimoiy ziddiyatlar, tevarak-atrofdagi 
yaqinlarning xiyonati, toj-u taxt muhabbati bu inson xarakterining turli qirralarini 
shakllantirishga xizmat qildi.
Abulfayzxon obraziga tavsif berish, uning tarixiy va badiiy qiyofasini tahlil 
qilish jarayonida badiiyatga xos obraz, xarakter, prototip, remarka 
tushunchalariga ham izoh berib о‘tish о‘quvchilarning nazariy bilimlarini 
oshirishga munosib xizmat qiladi. Bunda tarixiy mavzularda yaratilgan boshqa 
asarlarga ham murojaat qilish mumkin. Xususan, Oybekning “Navoiy”,
O. Yoqubovning “Kо‘hna dunyo”, “Ulug‘bek xazinasi”, P. Qodirovning “Yulduzli 
tunlar”, “Avlodlar dovoni”, “Ona lochin vidosi” kabi kо‘plab romanlari, M. 
Shayxzodaning “Mirzo Ulug‘bek” tragediyasi, “Jaloliddin Manguberdi”,
H. Olimjonning “Muqanna”, A. Oripovning “Sohibqiron” she’riy dramalaridagi 

---