Pedagogika 015, 6-son Muassis: Nizomiy nomidagi Toshkent

PEDAGOGIKA
2015, 6-son
 
 
107 
jarayonidagi metodlarni o‘z ichiga oladi, ya’ni lingvodidaktika termini metodika 
terminidan ko‘ra kengroq, umumiyroq tushunchani anglatadi.
Lingvodidaktikada matn o‘qishning ikki shakli mavjud bo‘lib, ular ovoz 
chiqarib va ichda o‘qish. Ichda o‘qish – ta’limda matn o‘qitishning asosiy shakli, 
biroq unga erishish uchun o‘qituvchi va o‘quvchi ovoz chiqarib o‘qish 
mexanizmlarini shakllantirish ustida ish olib borishadi.
Ovoz chiqarib o‘qish yordamchi vosita maqomini oladi, u ichda o‘qish 
malakalarini 
takomillashtirish, 
nutqiy ko‘nikmalar va malakalarning 
shakllanganligini nazorat qilish vositasi sanaladi. 
Bu amallarni shakllantirishda o‘qish texnikasi bo‘yicha ma’lum mashqlar 
sistemasi kiritilishi maqsadga muvofiq: matnni ma’lum sur’atda o‘qish, 
tayyorgarliksiz qog‘ozning o‘zidan o‘qish, berilgan vaqt ichida o‘qish, o‘qish 
sur’atini tezlashtirish, orfoepik adabiy normalarga rioya qilgan holda o‘qish. 
Ko‘rinib turibdiki, matn o‘qish texnologiyasini shakllantirish o‘qishning ham 
nutqiy faoliyat turi, ham ta’lim vositasi sifatidagi o‘ziga xosligini aks ettiradi va 
uning barcha tur va shakllarini rivojlantirishni ta’minlaydi. Umuman, matn 
o‘qitishdagi kommunikativ vazifalar: axborot berish, dalillash, tavsiflash, 
undash, nutqiy faoliyat yordamida fikr bildirish, muloqot o‘rnatish, asoslash, 
ishontirish, qayta ishontirish va hokazoda ta’lim maqsadini aniqlashtiradi.
O‘qish uchun tanlangan matnlar soha yangiliklaridan voqif bo‘lishni 
ta’minlaydi. Demak, matnlar predmeti, o‘quv va ilmiy axborot sanaladi. Bu 
bilimlarning asosiy ko‘rsatkichlari o‘quvchi dunyoqarashidagi ijobiy o‘zgarishni 
shakllantirish, kasbiy muloqotni rivojlantira olishdir. 
Ta’lim dasturidagi matnlar ikkita ijtimoiy vazifani bajaradi, bular: axborot 
va tarbiyaviy vazifalardir. Bu ikki bilishga nisbatan qiziqishni shakllantirish 
matndagi axborotni idrok etish vazifalaridan biri sifatida namoyon bo‘ladi. 
Matndagi axborot o‘quvchini qiziqtirishi, predmetni yanada chuqurroq 
o‘rganishga chorlashi lozim. Qiziqish esa matn mazmuni, o‘rganilayotgan 
muammoning dolzarbligi va amaliy ahamiyati hisobiga uyg‘otiladi.
Matn mazmuni o‘quvchida fikrlash jarayonini, kuzatuvchanlikni uyg‘otish 
va voqelikdagi hodisalarni bilishga qiziqishni shakllantirishga xizmat qiladi.
Qiziquvchanlik mohiyatini tashkil etgan barcha xususiyatlar bilishga 
intilishning eng kuchli ta’sir vositalari sanaladi. Ular predmetga diqqat bilan 
qarashga, kuzatish, topish, eslash, qiyoslash, mavjud bilimlardan izohlar izlash, 
yuzaga kelgan vaziyatdan chiqish yo‘lini topishga ko‘maklashadi. 

---