Pedagogika 015, 2-son Muassis: Nizomiy

Собиров А. Ўзбек тили лексик сатҳини системалар системаси сифатида талқин этиш: 
фил. фан. докт. ... дисс. – Тошкент, 2005. – Б. 10-18. 
2
Зиядова Т. Матн яратиш технологияси. – Тошкент: Фан, 2008. – Б. 62. 
3
Тўхлиев Б., Шамсиева М., Зиядова Т. Ўзбек тили ўқитиш методикаси. – Тошкент: Янги 
аср авлоди, 2006. – Б. 24. 

---

PEDAGOGIKA
2015, 2-son
 
 
111 
Mazkur tizim til sathlarini o‘zaro bog‘lab o‘rganish, fanlararo aloqadorlik
3
, 
nutqiy BKMlar integratsiyasi ya’ni, yaxlitlanish qonuniyatlariga amal qiladi, 
matn yaratish ko‘nikmasining barqarorlashuvi, fikrning matn shaklida 
moddiylashuviga, tahrir va tahlilga imkoniyat yaratadi. Mustaqil matn
yaratishning bunday yangicha modulini esa OVKT tizimisiz, ta’limda izchillik, 
bosqichlilik, uzviylik va uzluksizlik tamoyillarisiz tasavvur etib bo‘lmaydi.   
O‘quvchini innovatsion texnologiyalar asosida matn yaratishga yo‘nal-
tirish esa o‘qituvchilardan o‘z ixtisosiy malakalarini oshirib borishni, ta’limning 
yangi texnologiyalarini jadal egallash va til o‘rganish amaliyotiga joriy etishni 
talab qiladi. Bunda o‘qituvchi:
– o‘quvchini mustaqil fikrlash, ravon fikr ifodalashga, matn yaratishning 
zamonaviy usullarini bilish, ularni amaliyotda qo‘llashga o‘rgatishi;
– o‘quvchida kommunikativ savodxonlikni ta’minlash, tizimli fikrlash 
ko‘nikmalarini shaklantirish, zamonaviy o‘quv-texnika vositalari, internet 
ma’lumotlaridan foydalanib, o‘quvchi bilimini DTS talablaridan yuqoriga 
ko‘tarishi;
– o‘quvchini matn yaratish faoliyatiga tayyorlash jarayonida mantiqiy 
izchillik va uslubiy ravonlikka rioya qilish, nutq sharoitiga mos ravishda tez, 
ixcham, o‘rinli, tushunarli fikr ifodalashga odatlantirib borishi;  
– o‘quvchini matn turlarini farqlash, yaratilgan matnni tahlil qilish, 
berilgan so‘z, rasm-tasvir, musiqa, turli grammatik jadvallar asosida kichik 
(tasviriy, tasnifiy-grammatik, monologik, dialogik, rasmiy, badiiy) matnlar 
yaratish ko‘nikmasini shakllantirish bilan shug‘ullanishi; 
– o‘quvchida berilgan matnning tili, uslubi, janrini aniqlash, matnni 
tarkibiy qismlarga ajratish, imloviy-uslubiy va punktuatsion tahrir qilish 
ko‘nikmalarini shakllantirishi;
– matn yuzasidan xulosa chiqarish, sarlavha tanlash, mavjud SBlari, 
uyadosh gaplarni shaklan va mazmunan o‘zgartira bilish, ajratilgan so‘zlardagi 
ijobiy hamda salbiy ma’nolarini sharhlash, turli shakl (mazmun, uslub)dagi 
kichik matnlar yaratish ko‘nikmalarini shakllantirish bilan muntazam 
shug‘ullanishi lozim. Chunki tizimli nutqiy faoliyat o‘quvchilarda 
MYAKSHning zaruriy va ishonchli omillaridan sanaladi. 
Ona tili darslarida matn yaratishga yo‘naltiruvchi topshiriqlar ustida 
ishlashdan asosiy maqsad shuki, o‘quvchi mazkur ishlarni bajarish jarayonida til 
imkoniyatlaridan foydalanish usullari bilan tanishadi, o‘zi tuzadigan jumla uchun 
eng ma’qul, nutqiy vaziyatga mos, o‘rinli so‘zni tanlaydi. Shu so‘zning lug‘aviy 
ma’no guruhlari (bundan keyin LMG) ustida ishlash, uning boshqa so‘zlar bilan 

---