Педагогик компетентликнинг тузилиши ва мазмуни

Tashkilotchilik qobiliyati - mutaxassis sifatida o'qituvchilarda namoyen bo'lib, ta'lim va tarbiya jaraёn- larini pedagogic talablarga muvofiq tashkil eta olish, o'quvchilar jamoasini samarali boshqarishni ta'minlovchi individual psixologik xususiyat

O'qituvchining tashkilotchilik qobiliyatga egaligi quyida- Gilarda namön bo'ladi:

• 
  teacher faoliatini to'g'ri tashkilashtirish;
  
• 
  o'quvchilar jamoasini samarali boshqarish;
  
• 
  jamoani mustahkam jipslashtira olish;
  
• 
  o'quvchilarning o'quv-bilish faoliatini muvaffaqiyatli boshqa- rish;
  
• 
  o'quvchilarda ilmiybilimlarnio'zlashtirish ko'nikma, malakalarini shakllantira bilish;
  
• 
  dars jaranida vaqtni to'g'ri, oqilona taqsimlash va rejani samarali, to laqonli bajarish;
  
• 
  o'quvchilar bilan individual ishlarni izchil tashkil etish;
  
• 
  guruh jamoasi bilan doimiy ravishda jamoaviy yoki guruhli ishlarni olib borish;
  
• 
  o'quvchilarni ta'lim muassasasi ichki tartib-qoidalariga qat'iy rioya etishga odatlantirish;
  
• 
  o'quvchilarga ularning ёsh, psixologik va Shaxsiy xususiyatlarni inobatga Olga holda o'quv va ijtimoiy topshiriqlarni berish;
  
• 
  o'quvchilarning diqqatini muvaffaqiyatli boshqarish;
  
• 
  o'quvchilar o'rtasida qizg'in bahs-munozarani tashkilashtirish va uni samarali boshqarish;
  
• 
  darslarda o'yin texnologiyalaridan foydalanish va unda barcha o'quvchilarning birdek faol ishtirok etishlariga erishish;
  
• 
  o'quvchilarning o'quv faolliklarini samarali oshirish, ularning mustaqilligini ta'minlash;
  
• 
  o'quvchilar bilan o'zaro hamkorlikda tarbiyaviy islar ro'yxatini ishlab chiqish
  

O'qituvchiga didaktikqobiliyatgaegaligiham muhim ahamiyatga ega.

Mohyatiga ko'ra o'qituvchining didaktik qobiliyatga egaligi quyidagilarda namoen bo'ladi:

• 
  o'quv materialini maqsadga muvofiq tanlay bilish;
  
• 
  ta'lim maqsadini aniq Belgilay olish;
  
• 
  ta'limy vazifalarni oqilona Belgilash;
  
• 
  o'quv materiallarini aniq, oson tushuntirish;
  
• 
  o'quvchilarda fanlarga qiziqishni uyg'ota olish;
  
• 
  o'quvchilarda o'quv faolligini kuchaytira bilish;
  
• 
  o'quvchilarda mustaqil fikrlash ko'nikmalarini shakllantira olish
  

O'qituvchiga xos qobiliyatlar orasida konstruktiv qobiliyati- ning ham o'z o'rni mavjud.

Bu kabi qobiliyatga egaligi o'qituvchi tomonidan pedagogik jarayonni tashkil etishda muhim xususiyatga ega bo'lib, uning negizida quyidagilar namoyen bo'ladi:

• 
  alohida-alohida ma'lumotlardan foydalangan holda yaxlit o'quv va tarbiyaviy xarakterdagi materialni shakllantirish;
  
• 
  o'quv materialini turli rasm, surat, jadval, diagramma, model va boshqalar bilan boyitish;
  
• 
  o'ziga xos, original o'quv materialini tayerlash;
  
• 
  mustaqil ravishda yangi metodni asoslash;
  
• 
  o'quv mashg'uloti va tarbiya tadbir uchun ko'rsatmali qurollar to'plamini yaratish;
  
• 
  dars yoki tarbiyaviy tadbirning texnologik passporti, xaritasini yaratish;
  
• 
  dars yoki tarbiyaviy tadbirda foydalanish uchun multimedia materiallarini yaratish;
  
• 
  o'quv materialining taqdimot variantini tayerlash;
  
• 
  turli mavzulardagi tarbiyaviy tadbirlar uchun o'quvchilarning fail ishtirokida video roliklar yaratish;
  
• 
  dars konspektini tayerlash;
  
• 
  turli shakl va metodlarga asoslangan sinov topshiriqlari (savol, topshiriq, masala, misol, mashq, test), baholash mezonlarini ishlab chiqish;
  
• 
  nazorat ishlarini tashkil etishga ijodiy Аndoshish
  

Zamonaviy sharoitda shaxslararo muloqot va uning samarali tashkl etilishi o'ziga xos ahamiyat kasb etmoqda. Kasbiy faoliyati mohiyati va davr talabiga ko'ra o'qituvchilarning communication qobiliyatga egaliklari dolzarblik kasb etadi.

O'qituvchining konstruktiv qobiliyatga egaligi quyidagilarda namoyen bo'ladi:

• 
  o'quvchilar, ota-onalar, ta'lim muassasasi rahbariyati, hamkasblar bilan muloqotda turli shakl, metodlardan foydalanish;
  
• 
  pedagogic amalietning barcha ishtirokchilari bilan amaly, ishchanlik yoki Shaxsiy munosabat o'rnatish;
  
• 
  o'quvchilarga ma'lumotlarni ye tkazishning samarali yo'l va vositalarini topish;
  
• 
  topshiriqlar yuzasidan o'quvchining shaxsiy fikrlarini tinglay bilish;
  
• 
  pedagogic jaraёnlarda yuzaga keladigan nizolarning oldini olish, bartaraf etish yoki rivojlantirish;
  
• 
  o'quvchilar o'rtasida o'zaro munosabatlarni mustahkamlash;
  
• 
  jamoada sog'lom raqobatga asoslangan muhitni qaror toptirish;
  
• 
  o'quvchilarning faoliyatlarini rag'batlantirish;
  
• 
  o'quvchi javobidagi xato yoki xatti-harakatidagi kamchiliklarga munosabat bildirish;
  
• 
  o'quvchilar bilan ta'limy hamkorlikka erishish
  

Kasbiy faoliyatni tashkil etishda o'qituvchining English qobiliyatiga egaligi ham o'ziga xos ahamiyat kasb etadi.

O'qituvchining English qobiliyatga egaligi quyidagilarda namoyen bo'ladi:

• 
  ta'lim va tarbiya jaraёnining mohiyati tushunish;
  
• 
  pedagogic faoliyatda ta'lim, tarbiya qonuniyatlariga tayanish ish ko'rish;
  
• 
  har bir o'quvchini shaxs sifatida tushuna olish;
  
• 
  o'quvchilarning ёsh, psixologik hamda Shaxsiy xususiyatlarini ko'ra bilish va oqilona baholay olish;
  
• 
  o'quvchilar bilan muloqotni tashkil etish shartlaridan xabardor bo'lish;
  
• 
  ta'lim ishtirokchilari o'rtasidagi nizolarni mohiyatiga ko'ra baholash;
  
• 
  ijobiy nizolarni rivojlantira bilish;
  
• 
  salbiy nizolarni o'z vaqtida English va ularni bartaraf eta olish;
  
• 
  rag'batlantirish vajazolashningo'quvchilarga ta'sirini munosib baholash;
  

O'qituvchining pedagogic qobiliyatlari orasida bilish qobiliyatiga egalik ham kasbiy faoliyatni tashkil etishda muhim o'rin tutadi.

O'qituvchining bilish qobiliyatiga egaligi quyidagilarda namoyen bo'ladi:

- jamoaning ijtimoiy-psixologik o'ziga xosligini inobatga Olga holda o'quv-tarbiyaviy vazifalarni aniq Belgilash;

• 
  o'quv-tarbiya jarainini didaktik, psixologik va methodology jihatdan rejalashtirish va tahlil qilish;
  
• 
  ta'lim va tarbiya jaraёnlarini tashkil etishning samarali shakl, method va vositalarni asosli ravishda tanlay olish;
  
• 
  o'quvchilar tomonidan o'quv dasturi talablaridan kelib chiqqan holda materiallarni o'zlashtirganlik natijalarini, o'quvchilarning tarbiyalanganlik va rivojlanganlik darajasini aniqlay bilish;
  
• 
  o'quvchilarning bilishga bo'lgan qiziqish, ehtiёj va faolliklarini rivojlantirish bo'yicha turli ko'rinishdagi ishlarni olib borish;
  
• 
  darsda, darsdan tashqari sharoitlarda, kuni uzaytirilgan guruhlarda, to'garak, club yoki jamiyatlarda turli tarbiyaviy ishlarni olib borish;
  
• 
  o'quvchilar, ularning ota-onalari bilan individual ishlarni amalga oshirish;
  
• 
  o'quvchilarda sog'lom turmush kechirishga bo'lgan ehtiёjni Shaxsiy va umumiy gigienaga amal qilish ko'nikmalarini, birinchi tibbiy Yardam ko'rsatish malakalarini shakllantirish;
  
• 
  ta'lim jaraёnida turli ko'rsatmali qurollar, zamonaviy texnik vositalar, axborot va ilg'or pedagogic texnologiyalaridan samarali foydalanish;
  
• 
  didaktik material va ko'rsatmali qurollarni ishlab chiqish;
  
• 
  ota-onalarni pedagogik bilimlar asoslari, bolalarning asosiy ёsh xususiyatlari, psixologik o'ziga xosliklari, turli ёsh bosqichlarida farzandlar bilan ota-onalar o'rtasida kechadigan munosabatlar mohiyatidan xabardor qilish;
  
• 
  o'zo'zini tahlil qilish, o'zo'zini baholash va Shaxsiy faoliyatda yo'l qo'yilgan kamchiliklarni tuzatish
  

Aksariyat o'qituvchilarda kasbiy xarakterga ega qobiliyatlar bilan birga noeb qobiliyatlarga ham namoyen bo'ladi.

Mahoratli o'qituvchilarda quyidagi noeb qobiliyatlar ham ko'zga tashlanadi:

• 
  bir vaqtning o'zida bir necha faoliyatni bajara olish (m: eshishish, ko'rish, o'qish, ezish, fikr yuritish, muloqot qilish va b.);
  
• 
  atrofida kechaёtgan ikki ёki bir necha voqelikni birdek qabul qilish (m: bir o'quvchining ma'ruzasini eshitgani holda, sinfdagi boshqa o'quvchilarning faoliyatlarini kuzata olish);
  
• 
  o'ta qiziquvchanlik (tabiat va jamiyatda kechaѐtgan har bir voqea- hodisa (garchi ahamiyatsiz bo'lsa-da) mohiyatini bilishga intilish, haddan zied ko'p savollarga javob topishga intilish);
  
• 
  miya faoliyatining biokimёviy va electrical faolligi (miya to'xtovsiz faoliyat ko'rsatadi, nihoyatda cam vaqt “dam oladi", bilish jaranida noaniqliklar ko'zga tashlansa, ular tezda bartaraf etiladi;
  
• 
  cam uxlash xususiyatiga egalik;
  
• 
  nutq va fantaziyaning boyligi;
  
• 
  kuchli xotira (yirik hajmdagi matnni, m: dostonlarni bir marta o'qish bilan to'laligiga ѐdlab olishb, uni so'zma-so'z qayta hikoya qilib Berish qobiliyati)ga egalik
  

O'qituvchinng kasbiy shakllantirishda pedagogik qobiliyatni rivojlantirishga ham aloida e'tibor qaratish zarur.

Mutaxassis sifatida kasbiy shakllanishda o'qituvchining o'zida pedagogic qobiliyatni rivojlantirishda quyidagi shakllardan foydalanishi maqsadga muvofiqdir (10-rasm):

2.