Pedagogik ilmiy tadqiqot metodikasi

3-MAVZU: 
TALABALARNING BITIRUV MALAKAVIY IShI (2-SOAT) 
Reja: 
1.Bitiruv malakaviy ishi va uning tarkibiy qismlari.
2.Bitiruv malakaviy ishi mavzu tanlash va adabiyotlar bilan ishlash.
3.Ishning nazariy va amaliy qismi.
4.Bitiruv malakaviy ishi uchun tajriba-sinov ishlarini bajarish. 
Referat bilan kurs ishlarini yozish talabani tadqiqot ishiga tayyorlash bo'lsa, 
magistrlik dessertasiyasini yozishdan maqsad, tadqiqot. 
Bitiruv malakaviy ishini yozganda talaba mavzu tanlashdan boshlab, 
ximoyagacha bo'lgan bosqichlarni o'rganadi. Shuning uchun ham ba'zi Bitiruv 
malakaviy ishi mualliflari fan nomzodligi ilmiy darajasini berishga tavsiya etilgan 
hollari mavjud. 
Bitiruv malakaviy ishi talabaning oliy o'quv yurtini muvaffaqiyatli bitirib, 
belgilangan bilimlarni to'liq egallab ishni yozish orqali malakali kadr bulib 
shakllanganligini ko'rsatuvchi xujjatdir. 
Bitiruv malakaviy ishi mustaqil ravishda olib boriladigan tadqiqot, u dolzarb 
muammolardan biriga bag'ishlangan bo'ladi. Uni yozdirishdan maqsad: 
- talabani o'quv muasasasidan kechgan umri davomida olgan bilimlarni 
jamlash, tartibga solish va o'z dunyoqarashiga va muayyan kasbga ega 
bo'lganligini ko'rsatish. 
- amaliy hayotda uchraydigan vaziyatlardan mutaxassis sifatida mustaqil 
chiqib keta olishga, ijtimoiy iqtisodiy va siyosiy sohalarda echimini kutib turgan 
masalalar ichida eng dolzarbligi bilan ajratib olishga, maxsus adabiyotlar bilan 
ishlashga, tadqiqot ishiga birlamchi materiallar to'plashga va ularni tahlil qilib 
umumlashtirishga hamda fikrini boshqalar oldida isbotlab himoya qila olishga 
o'rgatishdir. 
- mavjud bilimlardan foydalanib yangi bilimlarni topish va amaliy hayotda 
ulardan jamiyat manfaatida foydalanish uchun ko'nikma hosil qildirish. 
Bitiruv malakaviy ishini bajarilish darajasi uning muallifi malakasi 
ko'rsatadi. 
Bitiruv malakaviy ishini yozish va himoyaga tayyorlanish quyidagi bog'liq 
bosqichlardan iborat. 
1 - bosqich. - davlat tomonidan olimlarga ijtimoiy buyurma qilib qo'yilgan 
va echimini kutib turgan masalalar orasida tadqiqot mavzusini tanlash va 
adabiyotlar bilan dastlabki tanishish. 
2- bosqich - adabiyotlar bilan ishlash va mavjud birlamchi materiallar bilan 

---

25 
tanishish, Bitiruv malakaviy ishini yozish muddatini belgilash.
3- bosqich - tuzilgan reja buyicha birlamchi materiallarni to'plash va maxsus 
adabiyotlarni tahlil qilish. 
4 - bosqich - yig'ilgan materiallarni qayta ishlash, ularni tahlilini o'tkazish va 
Bitiruv malakaviy ishini yozib ilmiy rahbarga takdim etish. 
5- bosqich - Bitiruv malakaviy ishiga tuzatishlar kiritish va unga taalluqli 
chizma, model yoki buyumni tayyorlash. 
6- bosqich - tuzatishlardan keyin ishni ilmiy rahbarga ko'rsatib, uning 
roziligini olish va ishni himoyaga tayyorlash. 
7 - bosqich - himoya va uning tantanasini o'tkazish. Bitiruv malakaviy ishini 
bosqichma - bosqich amalga oshirish muddatlari jadval shaklida tuzilib uch 
nusxada tayyorlanadi va kafedra mudiri tomonidan tasdiqlanadi. jadvalning bir 
nusxasi kafedrada, ikkinchisi ilmiy rahbarda va uchinchisi diplom ishi muallifiga 
bo'ladi. 
Jadvalning muddatlari yuzasidan talaba rahbariga va zarur hollarda 
kafedrada hisobot berib turadi. 
Mavzuni tanlash va adabiyotlar bilan dastlabki tanishish. 
Bitiruv malakaviy ishining mavzusi olimlar oldiga qo'yilgan masalalarning 
biriga qaratilgan bo'lishi lozim. Odatda bitiruv malakaviy ishi ilmiy ish sifatida 
kafedra o'ziga bir necha yilga tadqiqot rejasiga kiritilgan mavzularning birortasini 
talabalarga beradi. Bizning fikrimizcha bu to'g'ri. Talabalar Bitiruv malakaviy ishi 
to'g'risida olib borilgan tadqiqotlar mohir bir ilmiy rahbar qo'l ostida bajarilganda 
uning ilmiylik darajasi oshadi va amaliyotda qo'llash mumkin bo'ladi. Biroq
mavzu kafedraning umumiy tadqiqot mavzusiga muvofiq kelishiga qaramay, uni 
tanlab olish erki talabiga beriladi. bu ishga majburlash man qilinadi. Chunki zo'rlab 
berilgan mavzuni tadqiqotchi chin yurakdan bajarmaydi. 
Bitiruv malakaviy ishini yozishda rahbarlik kafedrada mavzuni muhokama 
qilinayotganda, kafedradagi o'qituvchilarga ajratilgan o'quv yuklamalari asosida 
belgilanadi. So'ngra o'quv muassasasining ma'muriyati Bitiruv malakaviy ishi 
mavzulari to'g'risida chiqarilgan buyrugida uning ilmiy rahbari ham kayd qilinadi.
Kafedra Bitiruv malakaviy ishi yozadiganlarni metodik qo'llanmalar bilan 
ta'minlaydi. Bu qo'llanmalar Bitiruv malakaviy ishiga qo'yiladigan talablar, uning 
hajmi va boshqa bir qator ko'rsatmalar va qoidalar, ko'rsatilgan bo'ladi. 
Bitiruv malakaviy ishining rahbari: 
- mavzuni tanlashga va adabiyotlar ro'yxatini tuzishga yordam beradi. 
- dessertasiya rejasini tuzishga ko'maklashadi. 
- asosiy va maxsus adabiyotlar ro'yxatini tuzishga va birlamchi materiallar 
to'plashga yordam beradi. 
- ilmiy ish vaqtida bajarilishini nazorat qilib boradi. 
- talaba bilan birgalikda tuzilgan va kafedra tomonidan tasdiqlangan jadval 
asosida konsultasiya berib boriladi. 
- Ilmiy rahbar ish qanday yozilayotganini tekshirib, kuzatib boradi. Agar ish 
mavzudan chikib ketgan bo'lsa, yoxud uni to'la asoslanmagan bo'lsa, to'g'ri yo'lga 
solib, unga tegishli yordam beradi. O'z navbatida talaba ilmiy rahbarning vaqtini 

---

26 
tejash uchun tayyor savollar bilan keladi, qo'lyozma savodli va tushunarli yozilgan 
bo'lishi kerak. 
Ish tayyor bo'lgandan keyin ilmiy rahbar unga kengaytirilgan taqriz yozib, 
kafedra mudiriga topshiradi. 
Taqrizga quyidagilar qayd qilinishi shart. 
1. Muallif o'z oldiga qo'ygan masalani qanchalik hal qilishga erishganligi. 
2. Bajarilgan ishning qismlari buyicha qisqacha tasnifi. 
3 Maxsus adabiyotlar va birlamchi materiallardan foydalanish. 
4. Mavzudagi qaysi masalalar yaxshi yoritilgani, qaysilari sust tahlil 
qilganlik darajasi.
5. Ishni mustaqil bajarish darajasi. 
6. 
Dessertasiya 
ishidaga 
yakuniy 
fikrlarni 
asoslanganligi 
va 
tavsiyanomalarning amaliy ahamiyati, zamon va makon talabiga mosligi. 
7. Himoyaga qo’yish mumkin yoki mumkin emasligi. 
Kafedrna va dekanat bitiruv malakaviy ishini jadvaldan chikmay 
bajarilayotganini, ularning sifatini nazorat qilib turadi. 
Bitiruv malakaviy ishi odatda kirish, asosiy qism, xulosa va foydalanilgan 
adabiyotlar ro'yxatidan tashkil topadi. Uning qismlari o'zaro uzviy bog'liq bulib 
mantiqan bir- biridan kelib chiqishi va asosiy maqsadga xizmat qilishi kerak. 
Ish tarkibiy tuzilishini shakllantira-yotganda, uning konsepsiyasi ham
tuziladi. Ya'ni tadqiqotni amalga oshirish jarayoni ilmiy asoslab beriladi. Bunda 
tadqiqot yakunida nimaga erishish kerakligi, buinng uchun qanday ilmiy tadqiqot 
usullraidan va qaysi birlamchi materiallaridan foydalanish zarurligi va kuriladigan 
adabiyotlar tavsiloti bayon etib boriladi. 
Mazkur ishga taalluqli adabiyotlarni ko'rishda yoki birlamchi materiallar 
to'plash va ishlash jarayonida yoxud ilmiy ish yozish paytida avvaldan to'zilgan 
reja o'zgarishi mumkin.
Bitiruv malakaviy ishi umumiy hajmi qo'lyozmada 100-120 betdan 
oshmasligi kerak. Bitiruv malakaviy ishi matinini yozish, unga taallukli jadval, 
rasm vaboshqa birlamchi materiallar, kulyozmalar nashrga tayyorlash qoidalari 
asosida bajarilgan bo'lishi kerak. 
Kirishning xajmi 3- 5 betdan oshmasligi kerak. Unda mavzuning dolzarbligi, 
amaliy ahamiyati, unga ijtimoiy buyurma borligi aytib utiladi. Sungra bu 
mavzuning ishlanganlik darajeasi yoritilib ishlanmagan javhalarni aniqlanadi va 
ulardan mazkur mavzuni tanlab olinganligini isbotlab beriladi. 
Mazkur tadqiqotning kutilgan natija, ya'ni maqsadga etish uchun echilishi 
zarur bo'lgan masalalar majmui va ularni hal qilish uchun bajariladigan ishlar 
hamda bunda ishlatiladigan ilmiy amaliy usullar tizimi keltiriladi. 
Asosiy qism dessertasiyaning umumiy xajmi 80 foizini tashkil qilish kerak. 
Dessertasiyaning nazariy qismini (ko'pincha unga alohida bulib ajratilgan) bayon 
qilishdan oldin, ushbu mavzuda chop etilgan adabiyotlarni chukur o'rganib chikib, 
ulardagi tushuncha, Qonun va qoidalarni tahlili beriladi.Sungra ular asosida 
nazariy asoslari ko'rsatilab, ilmiy asoslanadi. 
Xulosa dessertasiya matnining boshidagi nazariy asoslari tadqiqotlar yakuni 

---

27 
bilan solishtiriladi va yangi natijalar aniqlanadi. Xulosaning oxirida tadqiqot 
natijalaridan kelib chikib, amaliyotchilarga uni hayotga tadbik etish buyicha 
tavsiyalar beriladi. Shu bilan bitiruv malakaviy ishi xomaki nusxasi tayyor bo'ladi. 
Bitiruv malakaviy ishining bu nusxasi ilmiy rahbarga ko'rsatilib uning kamchiligi 
va analiz joylari to'zatiladi, adabiy taxrirdan utkaziladi va oxirgi nusxasini bosish 
uchun mashinaga yoki kompyuterga beriladi.
Bitiruv malakaviy ishini yozish buyicha tavsiyalar. Bitiruv malakaviy ishi 
adabiy bog'liq bo'lishi shart. Bitiruv malakaviy ishida boshqa mualliflarning fikri 
va adabiyotlaridan iktisoslar qilingan bo'lsa, manbalarning to'liq ko'rsatkichlari 
beriladi. 
Bitiruv malakaviy ishida keltirilgan rakamlar tadqiqot mavzusini ochib 
berishi kerak. 
Bitiruv malakaviy ishi matni, undagi jadval, diogramma,rasm va kurgazma 
materiallar nashrga tayyorlash qoidalariga muvofiq bo'lishi shart. Bitiruv 
malakaviy ishi yozgan talaba kulida kolgan nusxasini ukib, ma'ruzani qisqacha 
matnini yozadi va ximoyaga ruxan tayyorlaydi. 
Ximoya vaktida tadqiqotchining o'zini bardam tutib, xotirjamlik bilan 
ma'ro'za qilib beradi. Tushgan savollarni yozib olib, javob berishga tayyorlaydi. 
Savollarga javoblar qisqacha, lunda, maqsadga yunaltirilgan va malakali bo'lishi 
kerak.