Бошланғич таълим кафедраси

ЎҚУВЧИЛАРНИ ЎЗБЕКИСТОНДАГИ КАШТАЧИЛИК
САНЪАТИ МАКТАБЛАРИ БИЛАН ТАНИШТИРИШ 
Шомирзаев Махматмурод Хурамович 
ТерДУ доценти 
 
Ўқувчиларни каштачилик санъати мактаблари билан таништириш муҳим 
аҳамиятга эга.Хонликлар даврида халқ амалий санъати усталари Хива, Қўқон, 
Бухоро, Самарқанд каби шаҳарларга йиғила бошладилар. Кўпинча Фарғона ва 
Бухоро наққошлари Самарқандга, Қўқон, Марғилон усталари Тошкентга келиб 
биноларни безар эдилар. Бу эса каштачилик мактабларининг янада 
ривожланишига ўзига хос композицияларнинг яратилишига, ранглар 
мажмуасини бойитишда катта роль ўйнайди. Лекин бу кашталар бир-бирига 
ўхшаса-да, ҳар бир каштачилик мактаби ўзининг алохида композиция ҳосил 
қилиш қонуниятлари, принциплари, иш методи, ранг колорити билан ажралиб 
туради. 
Тошкент каштачилик мактаби. Тошкент кашталари ўзларининг 
нафислиги ва рангларнинг бир-бирига аста-секин ўтиши, аниқ бир колоритга 
қатъий риоя қилиниши, геометрик ва ўсимликсимон кашталарнинг кўп 
ишлатилиши билан ажралиб туради. Кашталар кўпинча яшил гаммада 
ишланади. Исломий кашталарда ойгул, пахта, бофта, уч барг, шукуфта, баргли 
гул ва бошқа элементлар аниқ стиллаштирилган мураккаб гирих кашталари ҳам 
кенг қўлланилган. 
Хива каштачилик мактаби. Хива каштаси Самарқанд, Тошкент, 
Фарғона, Бухоро усулидан тубдан фарқ қилади. Хива каштасида асосан зангори 
ва яшил ранглар жуда кўп ишлатилган. Ислимий кашта композицияси новда, 
марғула, шукуфта, барг, нўхат, гул, оддий ойгулдан ташкил топади. Кўпгина 
юлдуз ҳосил қилувчи гирихлар ишлатилиб, ораси спиралсимон ислимий кашта 
билан бойитилган. Хива кашталари умуман мадоҳилли композициялар асосида 
тузилади. 
Бухоро ва Самарқанд каштачилик мактаблари. Бухоро каштаси 
композицияларининг мураккаблиги ва жозибадорлиги билан ажралиб туради. 
Бухоро кашталарида мураккаб гирихлар аниқ ва пухта ўлчамда ишлатилиши, 
ўсимликсимон кашталарнинг япроқ, мева, гул барглар ритмига алоҳида эътибор 
берилиши билан фарқланади. Самарқанд кашталари Тошкент, Фарғона 
усулларига ўхшаб кетади. Самарқанд кашталари ўта гулдорлиги, барг ва 
гулларининг ўта ҳаракатчанлиги, жонлилиги билан фарқ қилади. Кашталар 
аввал зангори, кейин эса яшил ранг гаммасида ишланган. Юқоридаги 
маълумотларни талабалар онгида янада мустаҳкамлаш учун қуйидаги ўқув 
топшириғини бажариш муҳим ўрин тутади.(1-жадвал)