Eksperimental psixologiya va praktikum

 
 
4 – mavzu: Qisqa muddatli xotiraning hajmini o’rganish 
Asosiy savollar 
1.
 
Qisqa muddatli ko’rish xotirasini o’rganish.
2.
 
Qiska muddatli ko’rish xotirasini baholash.
3.
 
Qisqa muddatli obrazli xotirani urganish.
4.
 
Ixtiyoriy va ixtiyorsiz xotira.
5.
 
Ixtiyoriy va ixtiyorsiz xotirani diagnostikasi. 
 
O’quv maqsad:
 
Qisqa muddatli ko’rish xotirasini o’rganish. Qiska muddatli 
ko’rish xotirasini baholash. Qisqa muddatli obrazli xotirani urganish. Ixtiyoriy va 
ixtiyorsiz xotira. Ixtiyoriy va ixtiyorsiz xotirani diagnostikasini o’rganish 
 
Kalit so’zlar:
 
Qisqa muddatli, Ixtiyoriy va ixtiyorsiz xotira 
 
1. Qisqa muddatli ko’rish xotirasini o’rganish. 
Tadqiqkotchilar inson xotirasini o’rganishining birt nechta darajalari 
mavjud. Inson xotirasini o’rganish metodlarining xilma-xilligi inson xotirasi bilan 
bog’liq jarayonlarning murakkabligi va keng sohadagiistiqbolga ega ekanligini 
ko’rsatib beradi. Ushbu bobda inson xotirasini kognitiv maqsadlarda o’rganishda 
qo’llaniladigan odatiy usullarni ko’rib chikamiz. Inson xotirasini tajribaviy 
o’rganish jarayoni bundan taxminan 120 yil avval Ebbingauzning maqolasidan 
([1885] 1964) boshlandi. Bizga ma’lumki, shu kungacha qo’llanilgan metodlarning 
to’liq tavsifi mavjud emas. Birok bu bob o’z ichiga kognitiv psixologlar inson 
xotirasini tekshiruvchi nazariyalarni rivojlantirishda foydalangan odatiy texnikalar 
va predominant strategiyalarni ko’rib chivadi.
2. Qiska muddatli ko’rish xotirasini baholash. 
Ebbingauzning metodologik g’oyalari 
Zamonaviy tadkikotchilar tomonidan qabul qilingan ko’plab konsepsiyalar 
Ebbingauz g’oyalariga asoslangan. Ebbingaus empirik tadqiqotlarda katta hissa 
qo’shganiga qaramay, u inson xotirasini eksperimental usulda o’rganish 
yetodologiyalari bilan mashhurdir (Slametska, 1985). Ebbingauzning ushbu 
sohadagi ta’siri inson xotirasi bilan bog’lik zamonaviy tajribalarda ham namoyon 
bo’lmokda. Masalan, Ebbingauz tajribalarida va inson xotirasini o’rganuvchi 

---

zamonaviy tadqiqotlarda hodisa yoki ma’lumot tajriba davomida yodda saqlab 
qolinishi kerak. Bunday yo’nalish tadqiqotchiga axborot qabul qilingan paytda uni 
birlamchi qayta ishlash va axborot o’zlashtirilishining boshqarilish qonuniyatlarini 
tushunishga yordam beradi. Hodisalarni xotirada saqlash bo’yicha ko’plab jozibali 
tadqiqot turlari mavjudligiga qaramay, ko’plab tadqiqotchilar (masalan, Baxritsk, 
Berger, 1996; Broin & Kulik, 1977; Naysser, 1981; Rubin, 2000; SHeyen, Kemp, 
Rubin, 2001) asosan tajriba jarayonida yuz berayotgan hodisalarni inson xotirasi 
qanday saqlab qolishini o’rgandilar.
Xotirani o’lchashda qo’llaniladigan metodlar o’zining ta’sirchanligiga ko’ra 
katta tafovutga ega. Masalan, ba’zi hollarda inson axborotning bir qismini eslab 
qola olmaydi, ammo taqdim etilayotgan informatsiyani tushunadi. Ebbingauz 
([1885] 1964) turli xildagi xotira kattaliklarning differensial ta’sirchanligini 
tekshirdi va o’zining izlanishlarida qayta o’qish tezligi (jamlanma deb ataladi)dan 
bog’langan variabel sifatida foydalandi. 
Ko’p yillar davomida Ebbingauzning avvalgi tajriba garchi hodisani anglash 
imkoni bo’lmasada, ko’pincha xulq-atvorni o’zgartiradi, degan g’oyasi ko’p yillar 
mobaynida qo’llanilib keldi. Mazkur istiqbolli fikr 100 yil mobaynida olimlarda 
qiziqish uyg’otdi, keyinchalik xotirani tiklashning bevosita choralarini ishlab 
chiqishda katta ahamiyatga ega bo’ldi.