8.4. Turizm rivojlanishida xorijiy investitsiyalar roli
8.1. Turizm investitsiyasi loyihalarining xususiyatlari
Investitsiya loyihasi asosining tushunchasidan kelib chiqqan holda
turizm investitsiyasi loyihasi quyidagi shaklda izohlanadi.
Mavjud va
kelgusidagi turizm talabining bir qismini qarshilash uchun, kirishuvchan
va jamiyat foydasiga, iqtisodiy tamoyilga mos qilib tayyorlangan va
formula qilingan iqtisodga turizm bilan bog’liq maxsulot va xizmat taklif
qilish maqsadini tashigan loyihalarga «Turizm investitsiyasi loyihasi»
deyiladi. Turizm investitsiyasi loyihasi asosiga, turizm sohasining
xususiyati ichida quyidagi izohlashni keltiramiz. Turizm investitsiyasi
loyihasi mavjud turizm potentsialini baholantirish,
mahalliy va xorijiy
turist talabini qarshilash, yangi tayyorgarlik imkoniyatlarni yaratish,
mamlakatga valyuta kirishini ro’yobga chiqarib milliy rivojlanishga
yordamchi bo’lish, tijoriy joyda foyda olish kabi maqsadlardan bir
nechtasini ro’yobga chiqarish yuzasidan, tovar va xizmatlarni ishlab
chiqarib sotish uchun turizm bo’limlarining qurilish va ishlatilishiga
qaratilgan loyiha ishlarining yig’indisidir
36
.
Turizm sektorida investitsiya loyihalari, bevosita turizm muassasasi
va korxonalari, boshqa iqtisodiy korxonalardan farqli bo’lgan ma’lum
xususiyatlar tashiydilar. Investitsiya beruvchi shaxs yoki korxonalar bilan
loyiha tuzuvchi va baholantiruvchi mutaxassislar
sektorning bosh
xususiyatlarini yaqindan tanishlari, investitsiya qarorlarining olinishidan
ratsional harakat qilib qolmasdan, eng mos qarorlarga
erishishda asosiy
unsurni hosil qiladi. Turizm sektorining tuzilishida mavjud bo’lgan
dalillarning ko’pchiligi yuqori saviyalarda foyda olishlikning ro’yobga
chiqishiga monelik qilmoqdadir. Turizm investitsiyalari ichida tunash
korxonalari barqoror sarmoya miqdorining boshqa industriyalarga
qaraganda
juda
ko’p
ajratiladigan
investitsiyalardir.
Turizm
investitsiyalaridagi bu barqaror sarmoya qalinligi, barqaror baholar
ko’pligi, xususan sarmoyaning rentabelligi jihatidan va sarmoya aylanish
tezligi jihatidan ahamiyatli bir omildir.
Investitsiya - bir muddat ichida ishlab
chiqarilgan maxsulot va
xizmatlarning xususiy sektor va davlat sektori tomonidan tugatilmagan va
eksport qilinmagan shaklidir. Turizm investitsiyalarining xususiyatlari
sababli barqaror sarmoya investitsiyasining tushunchasini mikroiqtisodiy
darajada ham ko’rib chiqish kerak bo’ladi.
36
Вопросы финансового обеспечения иностранного туризма, организация расчетов и
бухгалтерского учета. М.Инс. туризма, 2003.
Bu paytda barqaror sarmoya tovarlari, inshoot investitsiyalari, asbob-
uskuna, yer va bino olinishi 3 bo’limdan iborat. Faqat, turizm sektori
investitsiyalari ham inshoot, usukuna va yer vositalarini o’z ichiga
olmoqda.
Bu dalil qarshisida, turizm investitsiyasi quyidagi shaklda
ifodalanadi. “Turistlarning tunash, ovqatlanish, xordiq chiqarish va
tamosha qilish ehtiyojlarini qarshilashga to’g’ri kelgan muassasa, bino va
uskunalarning hammasiga ajratilgan mablag’larga turizm investitsiyasi”
deyiladi. Bu tushuncha bilan, asosan yuqori tuzilish investitsiyalari qilib
nomlantirilgan tunash korxonalari (mexmonxona, motel, ob’ekt,
kemping, dam olish joyi, pansionat, aport-mexmonxona) nazarda tutiladi.
Investitsiya loyihasi asosining tushunchasidan harakat bilan turizm
investitsiya loyihasi quyidagi shaklda izohlanadi. Mavjud va kelgusidagi
turizm talabining bir qismini qarshilash uchun,
kirishuvchan va jamiyat
foydasiga, iqtisodiy tamoyilga mos qilib tayyorlangan va formula
qilingan iqtisodga turizm bilan bog’liq maxsulot va xizmat taklif qilish
maqsadini tashigan loyihalarga “Turizm investitsiya loyihasi” deyiladi.
Turizm investitsiyasi loyihasi asosiga, turizm sohasining xususiyati ichida
quyidagi izohlashni keltiramiz. Turizmda investitsiya loyihasi mavjud
turizm potentsialini baholantirish, mahalliy va xorijiy turist talabini
qarshilash, yangi tayyorgarlik imkoniyatlarni yaratish, mamlakatga
valyuta kirishini ro’yobga chiqarib milliy rivojlanishga yordamchi
bo’lish, tijoriy joyda foyda olish kabi
maqsadlardan bir nechtasini
ro’yobga chiqarish yuzasidan, tovar va xizmatlarni ishlab chiqarib sotish
uchun turizm bo’limlarining qurilish va ishlatilishiga qaratilgan loyiha
ishlarining yig’indisidir.
Turizm sektorida investitsiya loyihalari, bevosita turizm muassasasi va
korxonalari boshqa iqtisodiy korxonalardan farqli bo’lgan ma’lum
xususiyatlar mavjud. Investitsiya qiluvchi shaxs yoki korxonalar bilan
loyiha tuzuvchi va baholantiruvchi mutaxassislar sektorning bosh
xususiyatlarini yaqindan tanishlari, investitsiya qarorlarining olinishidan
ratsional harakat qilib qolmasdan, eng mos qarorlarga erishishda asosiy
unsurni hosil qiladi. Turizm sektorining tuzilishida mavjud bo’lgan
dalillarning ko’pchiligi yuqori saviyalarda foyda olishlikning ro’yobga
chiqishiga monelik qilmoqdadir. Turizmda investitsiyalari ichida tunash
korxonalari barqaror sarmoya miqdorining boshqa industriyalarga
qaraganda juda ko’p ajratiladigan investitsiyalardir. Turizmga ajratilgan
investitsiyalardagi bu barqaror sarmoya, barqaror baholar kupligi,
xususan sarmoyaning rentabelligi jihatidan va sarmoya aylanish tezligi
jihatidan ahamiyatli bir omildir. Barqaror xarajatlarning yuqori bo’lishi
turistik korxonalarda, xususan investitsiya qilingandan keyin boshqarish
jarayonida barqaror xarajatlar asosiy xarajatlarning 70-80% nisbatigacha
ko’tariladi.
Buning asosiy sababi, energetika, ta’mirlash, personal,
amortizatsiya, foiz va shunga o’xshash xarajatlarning to’liqligidan
mustaqil bo’lib davomiylik ko’rsatishi kerak. Barqaror xarajatlarning
yuqori bo’lishi, rentabellik jihatdan ahamiyatli bir rahamdir va foydaga
o’tish nuqtasining ijro va hajmi, foydalanish miqdori munosabatini
og’irlashtirmoqda. Turizm investitsiyasi jihatidan eng ahamiyatli
xususiyat va kritik omil bu aloqadir. Quyi tuzilish muassasalari (yo’l, suv,
elektr - energiya,
kanalizatsiya, telefon va h.k) butunlay bo’lmagan
joylarga qilingan turizm investitsiyasining foydali bo’lishi imkonsizdir.
Do'stlaringiz bilan baham: 
