O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi termiz davlat universiteti iqtisodiyot fakulteti “iqtisodiyot” kafedrasi

3.3. Turistik maxsulotning baholanishi, narx belgilashga ta’sir 
qiluvchi omillar 
Turistik maxsulotning sotilishida rol o’ynagan eng ahamiyatli 
omillardan biri maxsulotning narxidir. Turizm marketingida narx asosiy 
bo’lib eng ta’sir qiluvchi strategik o’zgaruvchanlikdir. Narx omili 
xususan o’rta tabaqa turistlar tomonidan kuzatilgan hodisadir.
Turizm sektorida turli xizmat va maxsulotlar savdosida narx omili 
sotib olish omillaridan keyin ikkinchi o’ringa tusha boshladi. Bir 
mehmonxonaning narxini bilmasdan turib, turist xonani majburan sotib 
olishga majbur emas. Boshqa arzon mehmonxonaning mijozi ayni vaqtda 
ma’lumot olishni ham hohlaydi. yetarli ma’lumotni olgandan keyin narx-
sifat farqliligini qiladi. Turistik maxsulotni sotish narxining belgilanishi 
kelgusidagi sotish va foyda olish tartibining tavsiya qilinishiga imkon 
beradi. Faqat turistik maxsulotning aralash xususiyatda bo’lganligi uchun 
narxning belgilanishi juda ko’p omillarga bog’liqdir. Turistik 
maxsulotning narxini belgilash tartibini quyidagicha izohlaymiz: 
- Turistik korxonalarda maxsulotlarga narx belgilashdan avval mavjud 
bozorning tuzilishi va raqobat shartlari o’rganishi lozimligi; 
- Turistik maxsulotlar geografik joylashishiga qarab bir-biridan farq 
qilishi; 
- Turizm sohasida bozorning strukturasi, raqobatdosh va monopolistik 
bozorlar ekanligi; 
- Turistik korxonalarda narxlar doimo bir xil bo’lmaydi. Talab ko’p 
bo’lgan davrlarda narxlar yuqori bo’ladi, talab kam bo’lganda narxlar 
past bo’ladi.
Turizm sohasida narx belgilashga quyidagi omillar ta’sir qiladi.
1. Tannarx

---

Ishlab chiqarish tannarxi sotish narxini belgilashda asosiy rol 
o’ynaydi. Tannarxlar 2 shaklda hisoblanadi: barqaror va o’zgaruvchan. 
Barqaror tannarxning to’g’ri bir shaklda hisoblanishi oson bo’lgani uchun 
turistik korxonalardagi o’zgaruvchan tannarxlar ahamiyatli o’rin tutadi va 
hisoblanishi ham qiyindir. 
2. Korxonaning o’rni va joylashgan yeri 
Turistik maxsulot joylashgani yerning bozorgacha bo’lgan 
masofasi, tabiiy va ijtimoiy muhiti, tarixiy va madaniy yaqinligi 
korxonaning narxlariga ta’sir qilmoqdadir. Samarqand, Buxoro va 
Xivadagi mehmonxonalar bilan Toshkentdagi mehmonxonalar orasida 
farqli narxlar qo’llaniladi. 
3. Bozordagi raqiblarning narxlari 
Bir turistik maxsulotning narxi, bozordagi mavjud bo’lgan
o’xshash maxsulot va xizmatlarning narxlariga mos bo’lishi kerak. 
Ishlab chiqarilgan tovar va xizmatlarning xususiyatiga va farqlariga 
ko’ra korxonalar bozor narxidan past yoki yuqori narxni tavsiya 
qiladilar. YAngi bir maxsulotning bozorga ilk kirishida asosan boshqa 
maxsulotlarnikidan past narx qo’yadilar. Bozor narxidan yuqori bir narx 
belgilagan korxonalar, maxsulotlarning o’xshash maxsulotlardan farqli 
sifati va xususiyatlarga ega bo’lishini yaratishga majburdir. 
4. Istemolchining xususiyatlari - talabning xususiyatlari 
Iste’molchilar turizm xizmatlaridan faqat o’z byudjetlariga mos 
bo’lgan miqdorda foydalanadilar. Agar narx yuqori bo’lsa u 
maxsulotlarga bo’lgan talab kamayadi, shu sababli talab belgilangan 
tartibga kelguncha narxlarni tanishtirish kerakdir. Turizm talabi milliy 
va xalqaro darajada bo’lmoqdadir. Ba’zan korxonalar narxlarni xalqaro 
talabiga moslab hosil qilmoqtadirlar. 
5. Ishlab chiqarish hajmi 
Narx, ishlab chiqarish tannarxlariga, korxonalarning hajmiga, 
o’lchovlariga bog’liq bo’lib ham turli shakllarda tavsiya qilinadi. 
Korxonaning to’liqlik nisbatlariga ko’ra tannarxlarni kamaytirish 
maqsadida, ma’lum bir miqdorda narxlarni tushirish hollari bo’lmoqda. 
Xususan katta hajmdagi tunash korxonalarida, jami tannarxlarning ostida 
narx tavsiyasi qilinib korxonaning barqaror chiqimlari ko’riladi.