Qishloq xo`jaligi korxonalarining hajmiga ta’sir etuvchi omillar



Download 48,5 Kb.
Sana08.04.2017
Hajmi48,5 Kb.
#6316

Aim.uz

Qishloq xo`jaligi korxonalarining hajmiga ta’sir etuvchi omillar

Korxonalarning hajmi ko`rsatkichi kuchli raqobat sharoitida korxonaning iqtisodiy samaradorligiga va istiqbolda barqaror rivojlanishiga bevosita ta’sir ko`rsatadi.

Qishloq xo`jaligi korxonalarining hajmi ishlab chiqarishning kontsentratsiyasi tushunchasi bilan uzviy bog`liqlikka ega. Ishlab chiqarishning kontsentratsiyasi deganda ma’lum bir tabiiy, tashkiliy-iqtisodiy, texnikaviy-texnologik va ijtimoiy omillar ta’sirida muayyan tipdagi ishlab chiqarish korxonalarining to`planishiga tushuniladi. Ishlab chiqarish kontsentratsiyasi darajasi korxonalar hajmini belgilab beradi.

Tabiiy omillarga korxona joylashgan erning rel’efi, dalalar (yer uchastkalari) hajmi va konfiguratsiyasi, qishloq xo`jaligiga yaroqli yerlarning sifat jahatidan tarkibi va korxona hududida joylashishi, suv bilan ta’minlanganlik sharoitlari kiradi. Masalan, tog`li hududlarda ekishga yaroqli yer maydonlarining har erda sochilib ketganligi, suv chiqarish bilan bog`liq qiyinchiliklar, er relyefining notekisligi va lalmi (sug`orilmaydigan) yerlar salmog`ining ko`pligi yirik hajmli dehqonchilik ishlab chiqarishni yuritishga noqulayliklar tug`diradi. Ammo, bunday sharoit yaylov-o`tloq tizimidagi yirik chorvachilik xo`jaligini tashkil etishga qulay sharoit tug`diradi.

Tashkiliy-iqtisodiy omillarga mamlakat ishlab chiqaruvchi kuchlarining rivojlanish darajasi, mamlakatda mavjud ishlab chiqarish munosabatlarining xarakteri va usullari, xo`jaliklarning ixtisoslashuvi va intensivligi, ishlab chiqarishni tashkil etish va boshqarish tizimlarining xususiyatlari, mehnat va moddiy resurslar bilan ta’minlanganlik darajasi va boshqa bozor munosabatlari kiradi.

Texnikaviy-texnologik omillarga korxona va uning ishlab chiqarish bo`linmalarining texnika vositalari bilan ta’minlanganligi, ishlab chiqarish jarayonlarining mexanizatsiyalashuv darajasi, qishloq xo`jaligi mahsulotlarini ishlab chiqarish jarayonining biologik va texnologik xususiyatlari va boshqalar kiradi. Xususan, don va paxta yetishtirish texnologiyasi ishlab chiqaishni yirik hajmlarda tashkil etishga mos bo`lsa, sabzavotchilik va issiqxonalarda mahsulot yetishtirishning texnologik xususiyatlari ishlab chiqarish hajmini cheklashga sabab bo`ladi. SHuningdek, ishlab chiqarish jarayonlarining yuqori darajada mexanizatsiyalashuvi yirik ishlab chiqarishni tashkil etishna rag`batlantiradi.

Ijtimoiy omillarga korxona hududida aholi yashash punktlarining joylashuvi va aholi zichligi, yo`l va aloqa vositalarining rivojlanish darajasi, aholining kasb-korlik va siyosiy ongi darajasi, malakali mutaxassis va rahbar kadrlar bilan ta’minlanganligi va boshqa omillar kiradi. Aholi zich joylashgan hududlarda qishloq xo`jaligiga yaroqli yer maydonlarining cheklanganligi ishlab chiqarishni yiriklashtirish imkoniyatlarini cheklaydi. Masalan, fermer xo`jaliklarini yer maydonlarini optimallashtirishdan so`ng 2009-yil 31- dekabr holatida respublika bo`yicha o`rtacha bir fermer xo`jaligiga 56 gektar yer maydoni to`g`ri kelgan bo`lsa, aholi zichligi baland bo`lgan Xorazm viloyatida bu ko`rsatkich 25 gektarni, Andijon viloyatida 24 gektarni, Farg`ona viloyatida 22 gektarni, Namangan viloyatida 37 gektarni tashkil etgan. Aholi zichligi kam va yer maydoni katta bo`lgan Qoraqalpog`iston Respublikasida bu ko`rsatkich 119 gektarni, Buxoro viloyatida 114 gektarni va Surxondaryo viloyatida 99 gektarni tashkil etgan (5-jadval).

Jahon tajribasi shuni ko`rsatadiki, qishloq xo`jaligi korxonalarining hajmiga har bir mamlakatda tashkil topgan ijtimoiy-iqtisodiy va xo`jaligi yurtish munosabatlari tizimi hamda mavjud tabiiy-jug`rofik omillar ta’sir ko`rsatadi. Jumladan, yirik qishloq xo`jaligi yer maydonlariga ega mamlakatlarda korxonalar hajmi yirik, cheklangan er resurslariga va yuqori aholi zichligiga ega mamlakatlarda esa kichik bo`lishi bilan xarakterlanadi. Masalan, Kanadada bir fermer xo`jaligiga o`rtacha 215 gektar, AQShda 180 gektar, Rossiyada 44 gektar, Frantsiya, Daniya va Shvetsiyada 27-30 gektar, Germaniya, Belgiya, Ispaniya va Finlyandiyada 12-16 gektar, Gretsiya, Italiya va Portugaliyada 4-6 gektar er to`g`ri keladi1.



Xulosa shuki, qishloq xo`jaligida ham iqtisodiy, tabiiy-iqlim, er va jug`rofik, inson omili xususiyatlariga ko`ra, bir xil hajmdagi emas, balki turli-tuman hajmdagi yirik, o`rta va kichik korxonalar tashkil qilinishi maqsadga muvofiqdir. SHirkat xo`jaliklari yirik hajmli, dehqon va fermer xo`jaliklari kichik hajmli korxona tarkibiga kiradi.

Ishlab chiqarishning har bir xo`jaligidagi hajmini belgilash shu xo`jaligidagi mavjud iqtisodiy va tabiiy sharoilarni hisobga olgan holda hat etiladi.

1 Усманов С.Н., Дадабаев Ю.Т. Дехканское (фермерское) хозяйство. -Т.: АО «Агросаноат ахбороти», 1997, 66 стр.

Aim.uz


Download 48,5 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish