Ўзбекистон Республикаси Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги Қарши муҳандислик-иқтисодиѐт институти

 
9.2.Нефтли йўлдош газларни (НЙГ) утилизация қилишнинг 
технологик усуллари 
Нефтли газларни утилизация қилиш ҳозирги вақтда нефтқазиб 
оладиган тармоқда энг иқтисодий ва экологик муоммолардан бири 
ҳисобланади. Нефтли газ нефткимѐ саноати учун энг нодир хомашѐ 
ҳисобланади. Газни қайта ишлаш заводларида қайта ишлаш асосида 
ундан қуруқ бензинланган газ (ҚБГ), этан, пропан ва бутан 
аралашмаси (ПБА), енгил углеводородларнинг кенг фракцияси 
(ЕУКФ), барқарор газли бензи (БГБ) олинади. Амалиѐтда уни қайта 
ишлаш ҳолати имкониѐтдан анча узоқ бўлиб, нефтли газни ГҚИЗга 
ташиш масаласи узоқда жойлашган конларда амалда ҳал қилиб 
бўлмайдиган иш ҳисобланади. Узоқ ва кичик нефтконларидаги нефтли 
газлар самарасиз ѐки уни қайта ишлаш учун ташишнинг ва коннинг 
ўзида ҳам фойдаланиш имкониятининг йўқлиги сабабли ѐқиб 
юборилади. Масалан ―Сибур - холдинг‖ ОАЖда нефтли газни қайта 
ишлаш имкониятининг мавжудлигига қарамасдан 45% қазиб 
олинадиган нефтли газ қайта ишланади. Шунинг учун нефтли газни 
утилизация қилишнинг бошқа усулларидан фойдаланиш мумкин.
Жаҳон нефтли газни утилизация қилишнинг энг кўп 
қўлланиладиган усулларига қуйидаги йўналишлар киради: 
Қазиб олинадиган жойда қайта ишламасдан утилизация қилиш
: 
қатлам босимини сақлаб туриш учун қатламга ҳайдаш; сувгазли 
таъсир этиш [2]; кейинчалик фойдаланиш учун ер ости газ 
омборларига ҳайдаш. Бу технология нисбатан оддий ва амалда газнинг 
таркибига боғлиқ эмас лекин, энергия ҳажми катта, уларни қўллаш 
уюмнинг геологик хусусиятига кўра чегараланган. Газни ѐки газ 
суюқлик аралашмасини газни қайта ишлашга ташиш мультифазали 
транспорт ѐрдамида амалга оширилади. Бунинг учун газни тайѐрлаш 
қувурузатмалардан фойдаланишнинг техник шартларига боғлиқ 

---

309 
бўлади. Газпоршенли ва газтурбинали электрстанцияларида ѐқилғи 
сифатида (Gas to Pоwer - GTP) фойдаланиш учун компрессор 
жиҳозларининг ўтказмаларидан фойдаланилади. 
Зарурий ҳолатларда шахсий эҳтиѐжлар учун электр энергияси 
ишлаб чиқарилади ва ундан саноат ва фуқора объетларини 
таъминлашда фойдаланилади. 
Кўп ҳолатларда амалиѐтда утилизация қилиш усуллари 
бирлаштирилади. Қатламга ҳайдашни таъминлаш ѐки газни бир 
қисмини жўнатишдан олдин ўтказма компрессорда олдиндан 
тайѐрланган ѐқилғи гази электр энергиясини генерацияси мақсадида
босим остида сиқилади ва сиқиб босими оширилган конденсатдан 
барқарор конденсат олинади. Бу утилизация усулларининг ҳаммасини 
қўлланилишини иқтисодий ва технологик чегаралари мавжуд, 
биринчи навбатда нефтли газнинг таркибига мувофиқ аниқланади.