Тилини ривожлантириш департаменти ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги

Мактабгача ёшдаги болалар луғати ҳажми турли 
безаклар, иллюстрациялар билан бирга 100 бетдан ошмайди
. Аксарият луғатлар 20-40 бет 
атрофида бўлиб, сўзлик миқдори 10дан 100гача бўлиши кузатилади. Бу тоифадаги луғатлар ҳажм 
билан боғлиқ чегара сабабли мавзучаларга бўлиниб, кичик-кичик китобчалардан иборат бўлади ва 
кўп ҳолларда луғатлар туркумини юзага келтиради. Масалан, Ўзбекистон Матбуот ва ахборот 
агентлигининг “Ўзбекистон миллий энциклопедияси” давлат илмий нашриёти томонидан 
“Менинг биринчи энциклопедиям” туркумида 50 номдаги луғат нашр этилиши режалаштирилган 
бўлиб, ушбу болалар энциклопедиясининг 2018 йилда 10таси (“Техника оламига саёҳат”, “Бу жуда 
қизиқ”, “Капалаклар олами”, “Коинотга саёҳат”, “Дунё бўйлаб саёҳат”, “Балиқлар оламига саёҳат”, 
“Ҳайвонот оламига саёҳат”, “Ўсимликлар оламига саёҳат”, “Тарихга саёҳат”, “Ёш билимдон”) 
нашр этилган.
Иккинчидан
, умумий энциклопедия, ҳатто энциклопедик ўқув луғатларининг бошқа 
турларидан фарқли равишда бу типдаги 
луғатлар корпуси материални ўзига хос тартибда 
тақдим қилиши билан ҳарактерланади
. Аниқроғи, луғат сўзлиги камдан-кам ҳолларда алфавит, 
кўпинча мавзувий тартибга асосланади. Вокабула (бош сўз) бир пайтда ҳам сўзлик, ҳам умумий 
мавзу остида жамланган луғат мақолалар уяси номини англатади ва моҳиятан идеографик 
83
* Қарши давлат университети таянч докторант, zoira.raxmatova.82 @mail.ru 
84
* ТАТУ Қарши филиали ўзбек тили ва адабиёти кафедраси ўқитувчиси

---

Alisher Navoiy nomidagi Toshkent 
davlat o‘zbek tili va adabiyoti 
universiteti 
“O‘ZBEK MILLIY VA TA’LIMIY 
KORPUSLARINI YARATISHNING NAZARIY 
HAMDA AMALIY MASALALARI”
Xalqaro ilmiy-amaliy konferensiya
Vol. 1
№. 01 (2021) 
230 
луғатларни эслатади. Сабаби болалар луғатининг сўзни эмас, айнан тушунчани изоҳлаш (кўп 
ҳолларда кўрсатиб изоҳлаш)га йўналтирилганлиги билан боғлиқ. Умуман олганда, луғатларнинг 
илк кўриниши бўлган идеографик луғатлар ҳам мана шу эҳтиёж билан юзага келган эди. 
Мактабгача ёшдаги таълим олувчиларга мўлжалланган луғатларнинг асосий кўриниши 
бўлган болалар энциклопедиялари ҳам маълумотни тақдим этиш усулига кўра идеографик 
луғатларни эслатади. Масалан, 2010 йилда нашр этилган “Менинг энг биринчи энциклопедиям” 
луғати “Ҳаммаси одам ҳақида”, “Атрофимиздаги техника”, “Санъат олами” каби қисмлардан 
ташкил топган бўлиб, улар ўз ичида биринчи, иккинчи, учинчи даражали кичик-кичик луғат 
мақола ва изоҳлардан ташкил топган. 
Учинчидан
, луғат мақоланинг