O„zbekiston respublikasi qurilish vazirligi samarqand davlat arxitektura-qurilish instituti

10.3. Korxonalarda mehnatga haq to„lash 
Korxonalarda mehnatga haq to‗lashni oqilona tashkil qilish xodimlar 
faoliyatini rag‗batlantirish, tayyor mahsulot va mehnat bozorida raqobatchilikni, 
rentabellikni va mahsulotlarning daromadliligini ta‘minlashi lozim. Mehnatga haq 
to‗lashni oqilona tashkil etishdan maqsad

uning hajmi va xodimning korxona 
xo‗jalik faoliyatiga mehnat faoliyatida qo‗shgan hissasiga mos kelishini ta‘minlash, 
ya‘ni mehnat o‗lchami va iste‘mol o‗lchami o‗rtasidagi mutanosiblikni ta‘minlashdir.
 
Ish haqi 
- har bir xodimning sarflagan mehnati miqdori va sifatiga mos 
ravishda taqsimlanuvchi va xodim tasarrufiga pul shaklida kelib tushuvchi milliy 
daromadning bir qismidir. Ish haqi

bu mehnat uchun mukofotdir.
 
Xodimlar mehnatiga haq to„lash 
ishlab chiqarish jarayoniga jalb qilingan 
mehnat resurslarining bahosidir. Boshqacha qilib aytganda, ish haqi – bu, mahsulot 
ishlab chiqarish va sotish xarajatlarining korxona xodimlari mehnatiga haq to‗lash 
uchun sarflanuvchi qismidir. 
Ish haqining 
nominal
va 
real
turlari mavjud.
 
Nominal ish haqi

bu xodimning ma‘lum bir vaqt mobaynida bajargan
mehnati uchun hisoblangan va to‗langan ish haqidir. 
Real ish haqi

nominal ish haqiga sotib olish mumkin bo‗lgan tovar va 
xizmatlar miqdori; real ish haqi – bu, nominal ish haqining ―iste‘mol qobiliyati ‖dir. 
Korxonalarda ish haqi sohasidagi siyosatni ishlab chiqish va uni tashkil etishda 
quyidagi tamoyillarni inobatga olish zarur: 
*
adolatlilik, ya‘ni bir xil mehnat uchun bir xil haq to‗lash; 
*
bajarilayotgan ishning murakkabligi va mehnat malakasi darajasini 
hisobga olish; 

---

~ 127 ~ 
*
mehnatning zararli sharoitlari va og‗ir jismoniy mehnatni hisobga olish; 
*
sifatli, sidiqidildan mehnat qilishni rag‗batlantirish, yo‗l qo‗yilgan 
yo‗qotishlar yoki o‗z majburiyatlariga mas‘uliyasiz yondashishni moddiy jazolash; 
*
mehnat unumdorligi sur‘atini o‗rtacha ish haqining o‗sish sur‘atlariga 
nisbatan tezroq o‗stirish; 
*
ish 
haqi 
miqdorini 
inflyasiya 
sur‘atlariga 
mos 
ravishda 
muvofiqlashtirish; 
*
mehnatga haq to‗lashning korxona ehtiyojlariga to‗liq javob beruvchi 
ilg‗or shakl va tizimlarini qo‗llash.
Zamonaviy sharoitlarda korxonalarda mehnatga haq to‗lashning turli tizim va 
shakllari qo‗llanilib, ulardan eng ko‗p tarqalganlari sifatida ishbay va vaqtbay usulni 
ko‗rsatish mumkin.