O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi mirzo ulug„bek nomidagi

), tu- 
(
tug‗moq
)
kabi bir qator sо
ʻ
zlarning uchrashi haqida keltirgan misollar va ularning talqinlari ham 
ancha yillardan beri turkologiyada munozara bо
ʻ
lib keladi. Kimdir, shumer tili turkiy tillarga qa-
rindosh bо
ʻ
lgani uchun umumturkiy sо
ʻ
zlar bor deb aytsa, kimdir, sо
ʻ
zlarning fonetik qiyo-
fasidagi bir xillik va ma‘no jihatdan о
ʻ
xshashligi tasodifdir, qarindoshlik yо
ʻ
q, deb qaraydi. Shuni 
inobatga olish kerakki, ot turkumiga mansub sо
ʻ
zlarning о
ʻ
zigina ma‘nodosh bо
ʻ
lsa, bu har ikkala 
tilning qarindoshligiga shubhalanishga о
ʻ
rin bо
ʻ
lishi mumkin. Ammo fe‘l turkumiga oid 
sо
ʻ
zlarning (yuqoridagi
tu- 
tug‗moq fe‘li singari) ma‘no jihatdan о
ʻ
zbek tilidagi yoki boshqa 
turkiy tildagi sо
ʻ
zga shakl va ma‘no jihatdan uyg‗unligi tillarning qarindoshligini dalillashga xiz-
mat qiladi. 

---

26 
О
ʻ
zbek adabiyoti tarixiga oid matnlarda hali keng ommaga tushunarli bо
ʻ
lmagan, tushunish 
uchun lug‗at talab qilinadigan sо
ʻ
zlarni mualliflar matn ichida, о
ʻ
z о
ʻ
rnida sо
ʻ
zning tarjimasini 
berishi yoki talqin qilishi anchagina muammolarning oldini oladi. Masalan, Oltin О
ʻ
rda о
ʻ
zbek 
adabiyotiga mansub ―Qisasi Rabg‗uziy‖, ―Nahjul- farodis‖ nomli asarlar shu jihatdan diqqatni 
tortadi. ―Nahjul- farodis‖ milodiy1358-yili yozilgan. Bu tо
ʻ
g‗rida asarning nihoyasida aytilgan. 
Kitobni kо
ʻ
chirgan kotibning aytishicha, ―Nahju-l-farodis‖ muallifi kitobni yozib tugatgach, ora-
dan ikki kun о
ʻ
tib, ―dorulfanodan dorulbaqoga rixlat qilgani‖, bu kitobdan kо
ʻ
p allomalar foyda-
langani bayon qilingan. Kotibning bu ma‘lumotidan kitob о
ʻ
z davrida anchagina mashhur bо
ʻ
l-
gani kо
ʻ
rinadi. Bu ma‘lumotlar ham muhim, ammo bunisidan ham muhimi, ―Nahjul-farodis‖ning 
til xususiyatidir. Asar asosan turkiy sо
ʻ
zlar zaminiga, о
ʻ
zbek tili tarixida keng istifoda etilgan 
sо
ʻ
zlar zaminida paydo bо
ʻ
lgan. Zotan, Oltin О
ʻ
rdada diniy madaniyat, xususan islom bilan bir 
qatorda turkiy adabiyotga va turkiy adabiy tilga e‘tibor kuchaydi. Garchi bu davrdagi adabiyot – 
turkiy adabiyot, til – turkiy til deb yuritilgan bо
ʻ
lsa ham, turkiy tilli xalqlar orasida alohida 
mavqe tutgan har bir о
ʻ
zbek kitobxoniga Oltin О
ʻ
rda adabiy muhitida yaratilgan asarlar bugungi 
kunda ham juda yaqin. Oltin О
ʻ
rda madaniy muhitida eski о
ʻ
zbek adabiy tilining