O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi mirzo ulug„bek nomidagi



Download 4,8 Mb.
Pdf ko'rish
bet128/162
Sana27.05.2023
Hajmi4,8 Mb.
#944404
1   ...   124   125   126   127   128   129   130   131   ...   162
Bog'liq
materiallar uzmu 2021.12.03

Adabiyotlar
1. Shayx Ahmad ibn Xudoydod Taroziy. Fununu-l-balog‗a. – T.: Xazina, 1996. – 212 b.
2. Husayniy A. Badoyi‘u-s-sanoyi‘. – T.: Adabiyot va san‘at, 1981. – 400 b. 
3. Rustamov A. Navoiyning badiiy mahorati. – T.: Adabiyot va san‘at, 1979. – 214 b. 
4. Rahmonov V. She‘r san‘atlari. – T.: Sharq, 2020. – 237 b. 
5. Ishoqov Y. Sо
ʻ
z san‘ati sо
ʻ
zligi. – T.: Zarqalam, 2006. – 128 b. 
6. Hojiahmedov A. She‘riy san‘atlar va mumtoz qofiya. – T.: Sharq, 1998. – 160 b. 
7. Boboyev T., Boboyeva Z. Badiiy san‘atlar. – T.: 2001. – 121 b. 
8. Sayqaliy. Bahrom va Gulandom. – T.: Fan, 1960. – 223 b. 
 
 
CHО
ʻ
LPON IJODIDA FOLKLORIZM MOTIVLARINING IFODALANISHI 
 
SH.Hojieva, 
О
ʻ
zMU dots. v.b., PhD 
 
Abdulhamid Chо
ʻ
lpon she‘rlarida uchraydigan folklorizmlarning XX asr boshlari о
ʻ
zbek 
adabiyoti badiiy takomilida, milliy she‘riyatning yangilanishi jarayonida о
ʻ
z о
ʻ
rni bor. Folklorga 
xos janr, motiv, obraz, ohang, tasviriy vositalardan yozma adabiyotda foylalanish, ularga ―qayta 
ijodiy ishlov berish‖ hodisasi adabiyotshunoslar tomonidan ―folklorizm‖ deb yuritilishi 
B.Sarimsoqov, G‗.Mо
ʻ
minov, I.Yormatov, L.Sharipova, D.Xoliqova, S.Hamdamova, U.Amonov 
kabi о
ʻ
zbek olimlarining tadqiqotlari orqali ham ma‘lum. 
Shuni alohida ta‘kidlash lozimki, Chо
ʻ
lpon о
ʻ
z she‘rlarida folklor obraz va motivlaridan 
ijodiy foydalangan. Bu esa, о
ʻ
z navbatida, she‘riyatni shakl va mazmun jihatdan yangilashda 
adabiy-estetik omil vazifasini о
ʻ
tagan. Folklor obrazlarining yozma adabiyot tomonidan о
ʻ
zlash-
tirilishi ijodkor fikrining chuqurroq anglashilishi, asarning jozibali bо
ʻ
lishi uchun xizmat qilishi 
ayon. 
Chо
ʻ
lpon о
ʻ
z she‘rlarida ertaklarga xos an‘anaviy epik obrazlar qatori epik motivlardan ham 
mahorat bilan foydalangani kо
ʻ
zga tashlanadi. Shunday epik motivlardan biri ertak qahramo-
nining о
ʻ
z suygulisini oy yoki quyoshdan sо
ʻ
rash motividir: 
Ul ketgach, kun chiqar yorug‗lik sochib, 
Undan-da sо
ʻ
raymen sening tо
ʻ
g‗ringda. 
Ul-da uyatidan bekinib, qochib 
Aytadir: ―Bir kо
ʻ
rdim, tushdamas о
ʻ
ngda, 
Men о
ʻ
ngda kо
ʻ
rganda shunchalar gо
ʻ
zal, 
Oydan-da gо
ʻ
zaldir, kundan-da gо
ʻ
zal!‖ 
Shoirning ―Boychechak‖ she‘rida xalqning boychechak bilan bog‗liq e‘tiqodiy qarashlari 
hamda epik asarlarda keng uchraydigan an‘anaviy epik motivlardan sanalmish ―о
ʻ
gaylik‖ motivi 
alohida о
ʻ
rin egallagan: 
―Boychechakning bolasi‖, 
Ochdi yuzini; 
Suvga chiqqan xolasi, 

ʻ
rdi qizini. 
―Boychechakning bolasi‖, 
Etimcha bir qiz... 


179 
Uning о
ʻ
gay onasi, 
Juda yomon, tez. 
Dunyo xalqlari ertaklarida keng tarqalgan an‘anaviy epik motivlardan biri bо
ʻ
lgan о
ʻ
gaylik 
motivi jahon xalqlari ertaklarida ham uchraydi. Jumladan, ―Zumrad va Qimmat‖, ―Zolushka‖, 
―Sindrella‖ singari jahon xalqlari ertaklari syujeti bevosita shu motiv negizida о
ʻ
zaro mushta-
raklik kasb etadi. Ularda, asosan, о
ʻ
gay ona zulmidan ezilgan kambag‗al, о
ʻ
ksik qizning boshidan 
kechirganlari yoritiladi. Chо
ʻ
lpon esa bosqinchilar tomonidan zulm va zо
ʻ
ravonlikning kuchay-
ganini aytish uchun bu motivdan о
ʻ
rinli foydalana olgan. 
Chiroqlar ham jin kо
ʻ
zidek yiltillab, 
Xira qarab, mung‗ayib 

ʻ
rindilar kilkillab... 
Bu misralarda xalqning jin va uning chiroqda yashashi haqidagi afsona va ertaklariga 
aloqador motiv
163
stilizatsiyasi namoyondir. 
Chо
ʻ
lpon о
ʻ
zining ―Mahmudxо
ʻ
ja Behbudiy xotirasi‖ nomli marsiyasida bu buyuk ma‘rifat-
parvarning yashirincha о
ʻ
ldirilib, pinhona kо
ʻ
mib yuborilganiga ishora qilish uchun ―Belgisiz 
qabringni qora tunlarda amalimning shamin yoqib izladim‖, ―Qо
ʻ
lindagi tutam-tutam gulini 
qabring topib, sochmoq uchun tirishdi‖, ―Qabring topib, kо
ʻ
z yoshimni tо
ʻ
kmakka hamda ach-
chiq hiddatim-la ul erda Oq kallalik qora devni sо
ʻ
kmakka‖, ―Aziz otam, qо
ʻ
limdagi gullarning 
motam guli ekanini bilmaysen‖, ―Shodlik guli kо
ʻ
pdan beri sо
ʻ
lganin er ostida pok ruhing-la 
sezmaysen‖ misralarini keltirgan. Bu misralardagi qabr, belgisiz qabr, qabrga gul qо
ʻ
yish yoki 
sochish, sham yoqish, kо
ʻ
z yosh tо
ʻ
kish, motam guli, er osti, ruh, pok ruh, qora devsо
ʻ
z va birik-
malari bevosita motam marosimi folklori bilan bog‗liq tushunchalar bо
ʻ
lib, aytish mumkinki, 
yaqin tushunchalarning bunday uyushiq holda qо
ʻ
llanishi marsiyada tanosib san‘atini vujudga 
keltira olgan. 
Xullas, Chо
ʻ
lpon ijodida о
ʻ
zbek motam marosimi folkloridagi yо
ʻ
qlov janri shakli va ohan-
gida yaratilgan bir necha yо
ʻ
qlovlar borki, ular shoir ijodiga xos janr stilizatsiyasi bilan bog‗liq 
muammolarni oydinlashtirishda muhim manba bо
ʻ
la oladi. Shoir о
ʻ
lim tufayli yо
ʻ
qotish va 
ayriliq mazmunidagi bunday she‘rlari bilan о
ʻ
zbek she‘riyatida marsiya janrini yanada boyitishga 
muvaffaq bо
ʻ
la oldi.
Shoirning ayrim misralarida bir qarashda folklorizm yо
ʻ
qqa о
ʻ
xshaydi. Lekin sinchkovlik 
bilan yondashilsa, unda folklorizm borligi ayonlashadi. Jumladan, Chо
ʻ
lponning quyidagi 
misralarida 
etnografik folklorizm
mavjudligi kо
ʻ
zga tashlanadi. Masalan, 
Amalimning yulduzikim kо
ʻ
z tekdi. 
Qora, jirkanch, о
ʻ
lim koni – erlarga. 
Savol berdim: ―Yо
ʻ
qotganim qayda?‖ – deb 
О
ʻ
zimni ham yutmoq bо
ʻ
lgan erlarga. 
―Kо
ʻ
z tekmoq‖ga xalq ishonch bilan qaraydigan holatlardan biridir. 
Tumorchalar 
xamoyillar taqingan, 
Dalalarda lola bargi yopingan, 
Tog‗-toshlarda о
ʻ
yin qilgan, 
Chopingan 

ʻ
zal qizlar, yosh kelinlar qaerda?
Xalq ishonchi bо
ʻ
yicha, tumor – asrovchi vosita. Shoir nima qilinsa-da, yurtni bosqin-
chilardan asrab qolish tarafdori. 
163
Жўраев М., Шомусаров Ш. Ўзбек мифологияси ва араб фольклори. – Т.: Фан, 2001. – 136 б.


180 
Keldi qarg‗a, ochdi og‗zin qichqirib g‗og‗oladi, 

ʻ
zlarini о
ʻ
ynatib kimdir birovni izladi. 
Men yaqin bordim ―Yо
ʻ
qmi suyuklikdan

Download 4,8 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   124   125   126   127   128   129   130   131   ...   162




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish