Ya. O. Ruzmetov

4.2. Mehnatni taqsimlash uslublari va texnik normativlar
Taqsimlash uslublari ishlab chiqarish jarayonining mazmuni va 
xususiyatiga, ishlab chiqarish va mehnatning tashkiliy shakllarga, 
bundan tashqari taqsimlanayotgan jarayonlaming tartibi va davomligi 
haqida me’yoriy ma’lumotlar boiishi shart.
Barcha turli-tuman mavjud bo‘lgan mehnat taqsimotini aniqlay- 
digan usullami ikki toifaga ajratish mumkin: tahliliy va umumlash- 
tirilgan usullarga. Tahliliy uslubi yordamida hisob-kitob qilingan 
me’yori-texnikaviy asoslangan me’yorlar; umumlashtirilgan usullar 
orqali o‘rnatilgan me’yorlar, tajribiy - statistik me’yorlar deb ataladi.
Tahliliy uslublar 
- yordamida taqsimlash amalga oshirilayotgani- 
da, mehnat jarayoni tahlili, taqsimlanayotgan operatsiyani tarkibiy 
imsurlarga ajralishi, mehnat unumdorligi omillaming ta ’siri bajarilishiga 
va hisobga kirishiga, ish joyining ishlab chiqarish imkoniyatlami diqqat 
bilan o‘rganib chiqishga zamin yaratadi. Tahlil natijasi tufayli eng 
ma’qul mehnat jarayonining tarkibi loyihalashtiriladi va uning har bir 
unsuri bo‘yicha ish vaqtining zaruriy xarajat hisobi belgilanadi, barcha 
omillar umumiylashib jarayonga butunlay zarur boigan me’yor miq- 
dorini tasdiqlaydi. Bu usul ikki asosiy turlarga ajraladi: tahliliy - hisobiy 
va tahliliy - tadqiqot usullari.
Tahliliy-hisobiy uslubida texnikaviy asoslangan vaqt me’yori hisob- 
lab chiqarish y o ii bilan maxsus formulalar yordamida ishlab chiqariladi. 
Me’yoriy ma’lumotnomalardan dalillar topilib, mashina, asbob-uskuna 
sifatlariga va texnik ta’riflariga asoslanib ish yuritiladi. Alohida operat- 
siyalami bajarish uchun zarur vaqtni hisoblaganda, operatsiyalarning 
ketma-ket amalga oshirilishi loyihalashtiriladi, eng m a’qul boigan 
harakat, usul va ratsional tartiblar, ilg‘or ishlab chiqarish tajribasi tahli-
76

---

liga asoslanadilar. Mehnatning bunday taqsimlash usuli vagonlarni 
ta’mirlash va ishlab chiqarish korxonalarida qoilanadi.
Tahliliy-tadqiqot usuli to ‘g‘ridan-to‘g‘ri ishlab chiqarish sharoitida 
mehnat jarayonlarini xronometraj, kinos’yemka va fotosurat orqali ish 
kunini o ‘rganib, maxsus tadqiqotlar amaiga oshiradi.
Bu usul vaqt me’yorini ishlab chiqarish uchun ko‘proq vaqt talab 
qiladi, lekin bu usul to ‘g‘ri me’yorlami aniqlashda va ish jarayonlarini 
yaratishga imkon beradi. Bundan tashqari, bu uslub amalda boigan 
me’yorlami (ular ko‘proq tahliliy-hisobiy usulda foydalanadilar) aniq- 
lashga yordam beradi.