Ya. O. Ruzmetov

Operatsiyalami tahliliy 
- taqsimlashini mehnatni ilmiy uyushtirish 
talablariga binoan amaiga oshirish zarurdir.
Umumiy uslublar taqsimoti orqali tajriba-statistik deb ataladigan 
me’yorlar o‘matiladi, ular taraqqiy etmaganligi sababi texnik jihatdan 
asoslangan me’yorlar bilan almashuvi zarurdir.
Taqsimot umumiy usulining bir necha xili mavjud: statistik, tajri- 
bali, baholovchi (narx qo‘yuvchi), qiyosiy, ish vaqtining fotosuratiga 
asoslangan. Ulami birlashtirgan bir qoida mavjud: ular vaqt (ishlab 
chiqarish) me’yomi yaxlit butun operatsiyaga o'matadilar, qismlarga 
b o iib turmasdan, operatsiyaning tarkibi va tuzulishini va unumli 
loyihalashtirishni ko‘zda tutmasdan. Bunday taqsimot uslubi ilmiy 
asoslangan me’yorlami aniqlashga imkon bermaydi.
Texnikaviy taqsimlashni to'g'ri tashkil etishda me’yorlar muhim rol 
o‘ynaydi.
Me’yorlar - bu degani ma'lumot-hisobiy qoilanmalar, ularga asos- 
lanib, ishlab chiqarishning muayyan maqsadiga muvofiq tashkiliy va 
texnikaviy sharoitida ishning ayrim unsurlari qancha vaqt davomida 
bajarilish mumkinligi aniqlanadi.
Me’yorlar uch xil turga ajraladi: ishlab chiqarish tartibi me’yorlari, 
asbob-uskuna ishlash tartibi me’yorlari, vaqt me’yorlari, xizmat ko‘rsa- 
tish me’yorlari.
77

---

Asbob-uskunalarning ishlash tartibi me’yorlari sanab olingan 
kesish, uzatish tezligi miqdori, shpindelning aylanish tezligi, eritish 
pechning harorati, detaining toblanish vannasida yotgan vaqti va hokazo 
me’yorlarini o’z ichiga qamrab oladi.
Asosiy ish vaqti (mashina va mashina-qoi bilan bajarilgan ishning) 
belgilangan bu me’yorlaridan foydalanadilar.
Vaqt me’yorlari o‘zida hisobiy dalillami jamlaydilar, ular qo‘l 
ishini, stanok va chilangarlik-yg‘uv va boshqa turdagi ishlami taqsim- 
lashga mo‘ljallangan.
Xizmat ko‘rsatish me'yorlari - bu ma’lum tartib va qoidalariga 
bo‘ysindirilgan: asbob-uskunalarning birligiga yoki ish joyiga mehnat 
sarflash miqdoriga aytiladi. Ular, asosan, turli xil ko‘makchi kasb 
ishchilar (sozlovchi, ta’mirlovchi va hokazo) mehnatini taqsimlash 
uchun qo'llanadi.
Me’yorlar, texnik vaqt me’yori kabi, doimiy bo‘lib qolmaydi, texno- 
logiya ishlab chiqarishi va texnologik jihozlanish sharoitlari yaxshi- 
langan sari me’yorlar qaytadan ko'rib chiqiladi.
Maqsadga muvofiq korxona, soha va sohalararo me’yorlari mavjud 
boiadi.
Mazkur korxonaning texnologik jarayon ishlariga moijallangan 
me’yorlari ham mavjud. Shu bois ular faqat ishlab chiqilgan korxonalari 
doirasida amalga oshiriladi.