‘z b e k ist o n r esp u b L ik a si oliy va 0 ‘rta maxsus ta’l im V a zir L ig I

bir-biri bilan bog‘liq ravishda rivojlanishini
e’tirof etgan edi. 
VIII — XII asrlarda O 'rta Osiyoda tabiatshunoslik, 
jamiyatshunoslik fanlari tez rivojlanib borganini ham shu bilan 
izohlash mumkin.
Sharq m utafakkirlari falsafaning m ohiyati, bahs mavzusi 
masalasini ham chuqur asoslab berdilar. Bu o ‘rinda Forobiyning 
falsafa va uning mohiyati, o ‘rganadigan mavzusi haqida: „Mavjudot 
haqida bilim qo‘lga kiritilsa, shu haqida ta’lim berilsa, mavjudotdan 
bo Llgan narsaning zoti bilinsa, narsaning m a’nosi tushunilsa, 
ishonchli dalil, hujjatlar asosida shu narsa haqida miyada bir turli 
ishonch va tasaw u r paydo bo ‘lsa, mana shu m a’lumotga doir 
fanni falsafa deym iz...“ degan fikrlarida falsafaning mohiyati va 
bahs mavzusiga dunyoviy yondashishning namunasini ko‘ramiz.
Forobiyning fikricha, falsafa muayyan narsalar va hodisalarni 
emas, balki ular haqidagi bilimlarni umumlashtirish bilan shu- 
g'ullanadi. Bujarayonni u uch bosqichga bo'ladi. Birinchi bosqich — 
narsalar, hodisalar haqida bilim hosil bo'lishi, ikkinchi bosqich — 
shu bilimlar inson miyasida umumlashtirilishi, uchinchi bos­
qich — shu um um lashm alar asosida „miyada bir turli ishonch va 
tasaw ur11, ya’ni um umiy xulosalar shakllanishidir. Forobiy falsafiy 
um um lashm alar asosida m a ’naviy qadriyatlar yotishini, o ‘z 
xalqining r a ’yi va axloqini egallagan kishilargina falsafani 
rivojlantirish va targ‘ib etish imkoniga ega bo ‘lishini ham asoslab 
berdi. Bu — butun insoniyat tarixida falsafaga berilgan eng 
mukammal ta'riflardan biridir.
Sharq falsafasi siyosiy kurash va ehtiroslardan olis bo ‘lib, 
insonparvarlik qadriyatlari bilan chuqur bog'langani sababli, uning 
g'oyalari uzoq vaqtlar davomida jam iyatning ijtimoiy va m a’naviy 
taraqqiyotiga niuntazam faol ta ’sir etib keldi.
Yevropada falsafaning mohiyati va bahs mavzusini o ‘rganishga 
nisbatan yangicha munosabat XIV—XVI asrlarda, ya’ni Uyg‘onish 
davrida shakllandi. Asosiy e ’tibor qadimgi falsafani o'rganishga, 
uning yangi davr uchun bo‘lgan ahamiyatini ko‘rsatishga qaratildi.
20

---

Bu davrdagi falsafiy ta ’limotlarda xristianchilik aqidalarining o'rnini 
yangi dunyoviy qadriyatlar egallay boshladi. X ristian ruho- 
niylarining falsafa ustidan bo ‘lgan hukm ronligini tanqid qiluvchi 
ta ’limotlar ham kelib chiqdi. Inson muam mosini dunyoviy tahlil 
etish falsafiy ta’limotlarning asosiy mavzusi sifatida qarala boshlandi.
Uyg‘onish davri mutafakkirlaridan