O‟zbekiston respublikasi oliy va o‟rta maxsus ta'lim vazirligi

Raqobat. Bozor iqtisodiyotining muhim afzalliklaridan biri raqobatga asoslanganligidir. 
Raqobat  bо‗lmasa  iqtisodiyot  rivojlanmaydi.  Raqobat  kishilik  jamiyatining  barcha 
jabhalariga  xos.  Raqobat  qaysi  jabhada  olib  borilishidan  qat‘i  nazar  uning  markazida  inson 
manfaatlari  turadi.  Inson  tabiatan  о‗zini,  о‗z  manfaatlarini  о‗ylaydigan  qilib  yaratilgan.  Har  bir 
inson о‗z imkoniyatlarini namoyon qilish, farovon hayot kechirish, kishilar о‗rtasida obrо‗-e‘tibor 
qozonish  (kabilar)  uchun  harakat  qiladi.  Kishilik  jamiyati  hayotining
;
  asosini  iqtisodiy  faoliyat 
tashkil etar ekan, demak jamiyat hayotida iqtisodiy sohalardagi raqobat asosiy rol о‗ynaydi. 
Ma‘lumki,  tirik  tabiatda  ham  yashash  uchun  kurash  uzluksiz  davom  etadi.  Har  qanday 
tizim:  biologik,  fizik,  kimyoviy,  iqtisodiy  hammasi  mutanosiblikka  intiladi.  Raqobat  ana  shu 
mutanosiblikning optimal darajada bо‗lishini ta‘minlaydi. 
Raqobat (konkurensiya) lotincha - cancuro degan sо‗zdan olingan bо‗lib, tо‗qnashuv degan 
ma‘noni  bildiradi.  О‗zbek  tilida  raqobat  kim  о‗zdi,  basma-baslikka  bellashuv  ma‘nosini 
anglatadi.  Basma-baslikka  kim  bilan  bellashiladi?  Raqib  bilan.  Raqiblar  -  bir-biriga  qarama-
qarshi  turuvchilar  bо‗lib,  biror  narsani  talashuvchilar  ma‘nosini  ifodalaydi.  Demak,  raqib  sо‗zi 
bilan konkurensiyaning ma‘nolari yaqin. 
Iqtisodiyotning  barcha  ishtirokchilari  bir-biri  bilan  raqobatlashadi.  Ijtimoiy  faoliyat 
jarayonida  manfaatlar  tо‗qnashuvi  yuz  beradi.  Ana  shu  tо‗qdashuvda  kuchlilar  yutib  chiqadi, 
zaiflar  mag‗lub  bо‗ladi  yoki  har  ikki  tomon  mavjud  shart-sharoitlardan  kelib  chiqib  о‗zaro 
manfaatli bitim tо‗zadi. 
Tabiiy savol tug‗ilishi mumkin, nima sababdan raqobat yuz beradi? 
Raqobatning  asosiy  sababi,  yuqorida  ta‘kidlab  о‗tilganidek,  manfaatlarning  mavjudligidir. 
Har bir kishining manfaati esa uning mulki doirasida alohidalashgan. Har bir kishi о‗z manfaati 
yо‗lida harakat qiladi. 
Raqobatni  iqtisodiy  nuqtai  nazardan  qisqa  qilib  ta‘riflaydigan  bо‗lsak,  quyidagicha 
ifodalash mumkin. Raqobat iqtisodiy faoliyat ishtirokchilarining о‗z manfaatlaridan kelib chiqib, 
yuqori  daromad  olish  imkoniyatiga,  nufuzli  mavqeiga  ega  bо‗lish  uchun  boshqalar  bilan 
bellashuvi, kurashidir. 
«Raqobat  -  bozorning  asosiy  sharti,  aytish  mumkinki,  uning  qonunidir».
41
  Bozor 
iqtisodiyoti  sharoitida  raqobat  qonuni  amal  qiladi.  Bu  qonunga  kо‗ra  iqtisodiy  subyektlarning 
maqsadlariga  kо‗ra  о‗z  manfaatlaridan  kelib  chiqib  о‗zaro  kurashishlari  muqarrar  bо‗ladi.  Bu 
qonun  barcha  iqtisodiy  qonunlar  kabi  obyektiv  harakterga  ega.  Sababi  iqtisodiy  muhitning  о‗zi 
uni amal qilishini taqozo qiladi. Chunki, birinchidan, insonga tabiatan о‗z-о‗zini saqlash instinkti 
berilgan,  avval  ta‘kidlab  о‗tganimizdek  uni  hech  kim,  hech  qanday  cheklovlar  yо‗qqa  chiqara 
olmaydi. 
                                                 
41 
Karimov I.A. О‗zbekiston XXI asrga intilmoqda. T.: О‗zbekiston, 1999, 34–bet. 

---

Ikkinchidan,  о‗zlashtirish  mulk  doirasida  amalga  oshadi.  Iste‘mol  о‗zgarishi  uchun  mulk 
qayta  taqsimlanishi  kerak.  Resurslar  mulk  bо‗lar  ekan,  cheklangan  ekan,  undan  samarali 
foydalanish  obyektiv  zaruriyatga  aylanadi.  Zaruriyat  mavjud  ekan,  inson  doimo  uni  amalga 
oshirish uchun harakat qiladi, tinmay izlanadi, doimo о‗z manfaatini himoya qiladi. 
Raqobat qonuni barcha jabhalarga xos, uning amal qilish doirasi kengayib boradi.