Navoiy davlat pedagogika instituti tarix fakulteti “Umumiy tarix” kafedrasi

Krepostnoylik huquqini bekor qilinishi va uning oqibatlari
Rossiyada dehqonlarning norozilik qo'zg'olonlari yildan-yilga tobora 
kuchayib boraverdi. Ular krepostnoylik tartiblarini tugatish, feodal zulmiga 
chek qo'yish uchun kurashmoqda edilar. Krepostnoylik huquqini bekor qilish 
nafaqat dehqonlarning, balkiRossiya jamoatchiligi ilg'or vakillarining va rus 
milliy burjuaziyasining talablaridan biri edi. Chunki krepostnoylik tuzumi 
kapitalislik ishlab chiqarish taraqqiyotiga to'siq bo'lmoqda edi. Shunday qilib, 
XIX asrning 50 - yillarida Rossiyada krepostnoylikni ommaviy dehqon 
qo'zg'oloni yo'li bilan, yoki islohotlar yo'li bilan tugatish yo'llari bir vaqtda 
feodaltuzumdan yangi kapitalistik tuzumga o'tishning mavjud ikki yo'li ham 
mavjud edi. 1857 yilning boshida oliy amaldorlardan krepostnoylik huquqini 
bekor qilish tadbiri bilan shug'ullanadigan «Maxfiy komitet» ta'sis etildi. 
Keyinchalik u «dehqonlar masalasi bo'yicha bosh komitet” deb ataldi. 1857 yil 
ikkinchi dekabrda Rossiyaning g'arbidagi Vitebskiy, Grodnenskiy va Kovenskiy 
guberniyalarida dehqonlarning krepostnoylikdan ozod qilish uchun dvoryan 
komitetlarini tuzish to’g'risida podshoning farmoni chiqdi. Pomeshchiklar 
o'rtasida krepostnoylikni bekor qilish to'g'risida dehqonlarga beriladigan 
imliyozlar 
borasida 
tortishuvlar 
qizidi. 
Pomeshchiklarning 
aksariyati 
dehqonlarni shaxsan ozod bo’lib, ularga yer-mulklarni bermaslik lozim degan 
fikrda edilar. Dvoryan komitetlaridagi bir qism pomeshchiklar esa katta to'lov 
asoslda dehqonlarga yer berish kerak degan to'xtamga keldilar. Kuchayib 
borayotgan dehqonlar harakatining ta'siri ostida bosh komitet a'zolari 1858 yil 
oxirida dehqonlarni to'lov asosida krepostnoylikdan ozod qilish haqida qaror 
qabul qildilar. Xalqning norozilik harakatidan tashvishga tushgan Aleksandr II 
krepostnoylik huquqini bekor qilish haqidagi qonunni tezroq tayyorlashni talab 
qildi va hatto 1861 yil yanvarida bo'lgan davlat kengashining majlisida 
Aleksandr II bundan keyingi har qanday sustlik davlat uchun halokatli ekanligini 
ochiq-oydin ta'kidladi. Qonunning eng so'nggi matni va '"Rossiyada 
krepostnoylik huquqini bekor qilish haqidagi Manifest"ga 1861 yil 3 mart (19 
fevral) kuni podsho tomonidan imzo chekildi. "Krepostnoylik huquqini bekor 
qilish haqidagi -nizom" e'lon qilingandan 10 yil o'tgach ham butun dehqon 
xo'jaliklarining 30%dan ko'prog'i pomeshchiklarga tobelikda davom etdl. Uy-
joy va yer-uchastkalarini sotib olish uchun to'lovning 20-25% naqd to'lanishi 

---

111 
shart bo'lgan, qolgan 75%-80% pomeshchikka davlat tomonidan to'langan, 
dehqonlar esa ushbu qarzni foizi bilan 49 yil davomida har yilito'Iab borishi shart 
bo'lgan.