Узбекстан тарийхы лекция

4.Amir 
Temur 
diplomatiyasi 
va 
xalqaro 
aloqalari. 
Amir Temur moxir diplomat sifatida kdysi mamlakat bilan alokd brshashga yo’l 
tutsa, u dastavval, ikki o’rtadaga x;ar bir masala, muammoni urushsiz, nizolarsiz 
tinch, mo’zoqaralar yo’li bilan xal etishga intilgan, boshqa hukmdorlarni ham shunta 
dahbat etgan. Urush xarakatlariga esa fakat istisno x.ollarda-gina izn berilardi. 
Xususan, Soxopbkironning Oltin Urda xoni Tuxtamishxon, Turkiya sultoni Boyazid 
Yil-dirym singari hukmdorlar bilan avval boshda olib borgan mudokrtu yozishmalari 
xopsh bunta yakdol gubox.-lik beradi. 
Amir Temur yurgazgan dono, epchil tashki siyosat orqasida uning buyuk saltanati 

---

opsha davr dunyosida keng tanilib, xaltsaro maydonda 
O
’
Z 
munosib urni ba roliga 
egabopldi. 
Amir Temur uchinchi marta Tuxtamishga qarshi jang boshlashga majbur bo’ladi. Bu jang 
1395 yil 15 aprelda Terek daryosi buyida boshlanadi ba Soxibqironning yorkin galabasi bilan 
yakunlanadi. Bulib utgan jangda jasorat ba mardlik namunalarini koprsatgan amir ba 
amirzodalar, nopyonlar ba jangchilarga sobga ba mukofotlar ulashiladi. Xususan, aloxzida 
mardligi ba jasurligi hamda shaxsan ogir jang kurshobida Amir Temurning jonini saqlab 
qolishdagi xizmatlari uchun amir Shayx Nuriyadin Ba-xrdirni Soxibqironning o’zi 
zarchopon (tillo subi yuritib tiqilgan), kimmatbaxo toshlar bilan ziynatlangan bel-bog, 100 
ming kepakiy tanga ba yaxshi ot bilan siylaydi. Amir Temur jangda qo’lga kiritgan uhlja ba 
boyliklarni Mirzo Mironshoh amir YOdgor barlos, amir X,oji Sayfid-dinlar ixtiyorida 
qoldirib, o’zi Tuxtamish orqasidan ot suradi. U Itil daryosi buyidagi Turatur kechubiga etib 
keladi ba bu yerda xozir bo’lgan Urusxonning o’g’li Qayrichak uglonga zarhal chopon ba 
zarhol belbog x.adya qiladi. Amir Temur unga Itil daryosyning narigi tarafidagi Juchi ulusi 
xonligini tortiq qiladi. 
Soxibqiron Tuxtamishxonni tahkib qilishda davom etadi. Uning lashkarlariga bir necha 
zarbalar berib, Oltin Urdaning markazi Saroy Berkani egallaydi, uning boy-liklarini 
o’zlashtiradi. Bu Temurning Zanjirsaroy uchun Tuxtamishdan olgan o’ziga xos 
intikomi edi. Ana shu tarika Tuxtamish uchinchi marta maglubiyatga uchraydi. Ammo 
Tuxtamish bu safar shu darajada yanchib tashla-nadiki, kanchalik harakat kilmasin, 
endi o’zini unglab ola olmaydi. YOzma manbalarda qayd kilinishicha, Tux-tamishni 1406 
yilda amir Edikut O’zbek qo’lga tushirib kdtl etadi. 
shunday qilib, Amir Temurning Tuxtamish ustidan kozongan tarixiy galabasi tufayli 
Oltin Urda xonligiga qarashli to Moskbaga qadar barcha yerlar Temur saltanatiga 
buysundiriladi. Rus tarixchi olimlari B. L. Grekob, A. Yu. YAkubobskiy, M. Ibanin ba 
boshqalar Temurning bu gala-basiga yuksak baxo berganlar ba uning fakat Temur sal-tanati 
uchungina emas, eng avvalo Sharqiy Yevropa ba bi-rinchi nabbatda Rossiya uchun xam 
katta axamiyatga eta bo’lganligini tahkidlaganlar. M. Ibanin «...bu islom xi-moyachisi, 
xristianlarning bu daxshatli dushmani, Muhammad paygpambarni chin yurakdan ehzozlobchi 
bo’lgan zot Oltin Urdaning butqopl kuchsizlanishi ba yiqilishining asosiy sababchisi bo’lgan 
ba bu bilan Rossiyani uning zuliidan xalos boplishini hamda bu qudratli xristian davlatining 
yuksalishini tezlashtirdi»
1
, degan edi.
1. Bundan 24 yil oldin, yani 1993- yil aprel oyida ijodkorlar bilan suhbatta birinchi 
prezidentimiz Islam Karimov “Amir Temur davrini qaytadan o’rganishimiz kerak. Nimaga 
deganda, Temur tuzuklarin o’qisam, huddi hozirgi zamonning kata-katta muommolariga javob 
topganday bolaman”,- degan edi. 
2. Jismoniy mashqlar bilan chiniqqan, gavdali, bo’yinin’ balandligi 172 sm Amir Temur 
favqulotta kuch sohibi bo’lip yetishdi. Bir misol: Agar uning yonidagilar kamon ipini 
burinlarigacha tortsalar, Temur qulog’igacha tortip o’q uzadigan bo’lgan. 
3. Mashhur Fransuz tarixshisi Lyusen Keren “Mo`g`ul eronli bilan,avvalgi shaharli 
k shmanchiturk bilan, xrestian buddist bilan har xil tillarda gaplashadigan, turli irq, turli din, 
turli millatlarga mansub odamlar Amir Temurga sheksiz sadoqatli bo`lgan”- deb aytgan. 
4. XV-XVI asrlarda Hirotda yashab, ijod qilgan Abdulloh Xotifiy: “Men 
“Iskandarnoma” yozichim kerak edi. Ammo “Temurnoma” yozdim”. Bunga sabab: “Men er 
yuzida Iskandardan qolgan birda-bir estalik ko`rmadim, va do`stlarim menga “Iskandar 
haqqidagi afsonalarni gapirgannan ko`ra, haqiyqiy g`alabalar haqida “Zafornoma” yozichni 
maslahat qilishdi. 
5. Mashhur ingliz yozuvchisi, qirol saroyining dramaturgi Kristofer Marlo 1587-1588-