Узбекстан тарийхы лекция

Alisher Navoiyning ijod gulshani 
Jami 51 ming misradan iborat 5 ta go`zal dostonni o`zida jam etgan mashhur «Hamsa» asari: 
«Hayratul Abror» 
«Farhod va Shirin» 
«Layli va Majnun» 
«Sabbai Sayyor» 
«Saddiy Iskandariy» 
45 ming misradan iborat «Hazoinul-maoniy» («Ma`nolar xazinasi») asari 
«Muhokomatul lug`atayn» («Ikki til muhokomasi») 
«Majoisul ul-Nafois» («Nafis majlislar») 
«Mahbub ul-qulub» («Ko`ngillar mahbubi») 
«Me`zon ul-avzon» («Vaznlar o`lchovi») v.b. 
12 ming misrani jam etgan, Foniy taxallusida bitilgan forsiy tildagi nafis badiiy asarlar: 
Mufradat 
Sittai zaruriya 
Fusumi arbaya 
Navoiy «Xamsa»siga kirgan «Hayrotul-abror», «Farxod va Shirin», «Layli va Majnun», «Sabbai 
sayyor», «Saddi Iskandariy» dostonlarining har biri o`zining bebaho ma`naviy qudrati, badiiy 
yuksakligi, til boyligining mukammalligi bilan ajralib turadi. Eng muhimi, o`zbek tilida ilk bor 
«Xamsa» bitishdek g`oyatda mashaqqatli vazifani sharaf bilan ado etgan Navoiy dahosi har 
qancha tahsinga sazovordir. Ulug` mutafakkir asarlarini mutolaa qilar ekanmiz, ularda aks etgan, 
ilgari surilgan chin insonparvarliq vatanparvarliq mehnatsevarliq hayotga oshuftaliq keng 
ma`nodagi ishq-muhabbat g`oyalari vujudimizni qamrab oladi, o`ziga maftun etadi. Bu ham 
Navoiy 
ijodining 
umrboqiyligidan, 
umumbashariy 
qadriyatlar 
ruhi 
bilan 
chuqur 
sug`orilganligidan yaqqol dalolatdir. Shu bilan birlikda bu davrda fors-tojik adabiyoti ham 
an`anaviy tarzda rivojlanishda davom etdi. Bu adabiyot dovrug`ini baland ko`targan, yuksak 
badiiy ijod namunalarini yaratgan Kamol Xo`jandiy, Xofiz Sheroziy, Abdurahmon Jomiy, 
Binoiy, Hiloliy va Vosifiy singari daho so`z san`atkorlari nomini alohida tilga olib o`tish joizdir. 
Ularning yuksak badiiy tafakkur ila yaratilgan umrboqiy asarlari, mana, necha asrlardirki, tarix 
va davrlar sinovidan o`tib, qanchalab avlodlar ongi, shuurini yolqinlantirib kelmoqda.
Shunday qilib, Amir Temur va Temuriylar davri Vatanimiz xalqlarining hayotiy taqdirida, 
ularning ijtimoiy taraqqiyotning yuksak marralariga ko`tarilib borishi davomida o`chmas iz 
qoldirgan alohida bir tarixiy bosqich 
bo`ldi. Eng muhimi, bu davr Amir Temurdek buyuk siymoni tarix maydoniga chiqardi. Bu zoti 
sharif va uning avlodlarining mislsiz sa`y-harakatlari, bunyodkorlik faoliyati tufayli 
Movarounnahr va Xuroson o`lkalari ulkan o`zgarishlarga yuz tutdi. Mo`g`ullarning bir yarim 
asrlik bosqini va zulm-asoratidan butunlay xalos bo`lgan ona yurtimiz qudratli saltanat 
darajasiga ko`tarildi. Ayni chog`da u ijtimoiy-iqtisodiy, madaniy-ma`naviy jihatlardan yuksalib, 
jahonga dovrug` taratdi. Ulug` ajdodlarimiz tomonidan yaratilgan moddiy va ma`naviy 
madaniyatning yuksak namunalari, duru javohirlari mana necha asrlardirki, jahon ahlini hayratga 

---

solib, minnatdor avlodlar ardog`ida e`zozlanib kelmoqda. 
Nazorat uchun savollar: 
1. Amir Temur shaxsini ta`riflab bering. 
2. Amir Temur qanday vaziyatda siyosiy kurash maydoniga kirib keldi? 
3. Amir Temurning buyuk tarixiy xizmatlari nimada? 
4. Amir Temur davrida shakllangan markaziy davlat boshqaruvi tizimi qanday tamoyillarga 
asoslangan edi? 
5. Amir Temurning xorijiy ellarga uyushtirgan harbiy yurishlardan ko`zlagan maqsadlari 
nimalardan iborat bo`lgan? 
6. Temuriylar davrida hukm surgan soliq tizimi haqida tushuncha bering. 
7. Amir Temurni harbiy sarkarda sifatida ta`riflab bering. 
8. Uning yuksak diplomatik mahoratining sir-asrori nimada? 
9. Mirzo Ulug`bek shaxsi to`g`risida nimalar deya olasiz? 
10. Mirzo Ulug`bek amalga oshirgan ichki davlat siyosatining muhim jihatlari nimada? 
11. Temuriylar sulolasi inqirozining asosiy sabablarini gapirib bering. 
12. Husayn Boyqaro davrida Xuroson davlatining iqtisodiy va madaniy yuksalishining muhim 
omillarini tushuntirib bering. 
13. Qanday omillar Amir Temur va temuriylar davri moddiy va ma`naviy madaniyatining 
ravnaqini ta`minlagan? 
14. Temuriylar davrida bunyod etilgan moddiy madaniyat namunalari qatoriga nimalarni kiritish 
mumkin? 
15. Movarounnahrda ilm-fan ravnaqini ta`minlagan omillar to`g`risida so`zlab bering. 
16. Ulug`bek akademiyasining yutug`i va yuksak shuhratini asoslab bering. 
17. Temuriylar davrida tarixshunoslik fani erishgan muhim yutuqlar to`g`risida ma`lumot bering. 
18. Temuriylar davridagi xattotliq tasviriy va musiqa san`ati ravnaqi to`g`risida nimalarni 
bilasiz? 
19. Alisher Navoiy shaxsini ta`riflab bering. 
20. Navoiy o`zbek mumtoz adabiyotining asoschisi ekanligini isbotlab bering.